Aza / 2015

LIBER 2015: liburuaren ekosistemako profesionalen urteko topaketa

Aurten urriaren 9an izan nintzen Madrilen egindako LIBER azokan. Egun interesgarria izan zen benetan, argitaratzaileen stand batetik bestera ibiltzeaz gainera, “El libro y su marco normativo: presente y porvenir” liburuaren aurkezpenean ere izan bainintzen. Bertsio elektronikoan eskura daiteke,” Laboratorio de ideas sobre el libro” webgunean, eta, jakina, Creative commons 3.0 lizentzia du (by-nc-nd).

Honako gai hauek aztertzen dira liburuan: liburuaren prezio finkoa, merkeago edo stockeko prezioan saltzea liburuak, argitalpen-kontratuen erregulazioa, jabetza intelektualaren eskubideak urratzea, aipuaren legezko muga, kudeaketa-erakundeak, liburutegiak eta jabetza intelektuala.

Txostenaren aurkezpenean” Laboratorio de ideas sobre el libro” guneko hainbat kidek hartu zuten parte: Ana del Arcok, Violeta Arnazike, Antonio Muñoz Vicok eta Alberto Vicentek. Guztiak ere jabetza intelektualean eta argitalpen digitalean adituak.

Txostenean liburuaren sektorearen egungo erregulazioari buruzko lan-saiotik ateratako ondorioak jasotzen dira. Saio horretan liburuaren hainbat sektoretako hamasei adituk hartu zuten parte, eta guztiak ere bere ibilbide intelektual oparoarengatik hautatu zituzten. Lan-saio hori 2014ko maiatzaren 10ean egin zen eta “focus group” moduko bat izan zen.

Zein izan ziren ondorioak?

Prezio finkoari buruz. Bere legezko disfuntzioak gorabehera, prezio finkoa liburu-saltzaileen sare independentea ez desagertzeko eustorma moduko bat da. Liburu-dendak desagertzen ari dira eta horrek sektoreko eragile guztien arteko premiazko eztabaida eskatzen du.

Liburuak merkeago saltzeari buruz. Liburuak merkeago saltzearen kontua kasuz kasu aztertu behar da, badira eta idazleek eta argitaratzaileek ezagutzen ez dituzten legezko aukera batzuk. Adibide bat: edizio bat merkeago saltzea bi urte igaro aurretik.

Interneten egile-eskubideak urratzeari buruz. Errealitate bat da eta aurre egin behar zaio, bai legezko neurri eraginkorren bidez, bai ekintza-planak garatuz, institutu, unibertsitate eta eskoletan lan intelektualaren eskubideei buruzko kontzientzia sortzeko. Aldi berean, industriak hobetu egin behar du eskaintza digitala.

eBookei buruz. Industriak oraindik ere bigarren mailan uzten du eBooka, eta paperezko liburua ustiatzeko modutzat hartzen du. NUBICO formulaz eta autoedizioaren negozioaz hitz egiten da. Legeari buruzko zalantzak sortzen dira bigarren eskuko liburu digitalen salmentaren inguruan.

Argitalpen-kontratuari buruz. Oraindik ere babes handia du sektorearen aldetik. Hala ere, legegileak beharrezko diren aldaketak sartu behar ditu negozio-modu berriak jasotzeko.

Aipuaren legezko mugari buruz. Aipua, legezko egile-eskubideen salbuespen gisa ulertuta, zabaldu eta malgutu egin behar da. Espainia da puntu honetan legeri murriztaileena duen EBeko herrialdetako bat. Helburu literarioa duten aipuek legezko estaldura izan behar dute.

Kudeaketa-erakundeei buruz. Erakunde hauek kontrol publikoa izan behar dute, eta legeak horien administratzaileen erantzukizun pertsonala erregulatu behar du.

Azkenik, liburutegiei eta jabetza intelektualari buruz. Legeek babestu egin behar dute liburutegien funtzio soziala, eta kontuan izan behar dute irakurketaren hedapenean betetzen duten eginkizuna eskubideak eta betebeharrak ezartzen zaizkienean.

Beharrezko liburua da, liburuei buruzko legezko gaiak sakontasunez ezagutu behar baititugu. Bosgarren kapituluan iturri bibliografikoak, legeria eta jurisprudentzia daude.

Hitzaldia entzuteaz gainera, booktubers izenez ezagutzen direnei buruzko esperientziak entzun ahal izan nituen Mataderon (Madrid) lan egiten duen Sánchez-Ruipérez Fundazioaren ordezkari baten eskutik. Booktubers esaten zaie irakurtzen dituzten liburuei buruz hitz egiten duten nerabeei. Youtube plataforma erabiliz gomendioak beste gazte batzuei egiten dizkieten gazteei, alegia. Izango al du arrakastarik formula horrek?

Abu / 2015

Mendekotasun eta mamu digitalak

Autorea: Liburu dantza

Kafkak gutunari gizatasunik gabeko komunikabidea irizten bazion, zer esango luke gaur egun ditugun mamu digitalei buruz : Twitterra, Facebook-a, telefono adimentsua, posta elektronikoa, google glass betaurrekoak….

Byung- Chul, Han filosofoak, Berlingo Unibertsitateko irakaslea denak, bere “Erlekumean “ liburuan, gizarte digitalaren alde ugari aztertzen ditu. Ez da liburu erraza, kontzeptuala da : baina interesgarria liburuzainentzat, liburutegia garai digitalean kokatzeko inkontziente digitala ulertu behar baitugu.

Mamu digitalak

Kafkak ez zuen gustuko gutuna komunikabide moduan, aurrez aurre gabeko erlazioa hartzen baitu oinarri gisa.

Interneten gizarteak mamuak eta birusak sortzen ditu. Komunikazioa digitala birala da, baikorrean diogu hori. Birusak eta pandemiak ez dira gauza positiboak, informazioa askotan kontrolik gabe doa. Jarduera digitala mendetasun-sortzailea da.

Michel Butor “Aldaketa” Liburuaren egileak, dio Europan literatura krisian dagoela. Asko argitaratzen omen da baina “ezer berririk ez” zarata baina ez¡

Ekintzatik tekleatzera

“Homo digitalis” edo “Gizon digitalak ez du jarduten, tekleatu egiten du. Aro industrialaren makinen menpetzapetik garai digitalaren tresna berrien esplotaziora egin dugu jauzi.

Tresna digitalak esplotatzen gaituzten modua eraginkorra da. Oporretan gaudela ere, konektatuta jarraitzen dugu. Beraz edozein leku lantoki bihur daiteke. Aro industrialean behintzat lantegira joan behar zen. Gaur egun aldiz, ez da beharrezkoa. Tresna digitalek lantokia bera ere mugikor bihurtu dute.

Telefono adimentsuek haiekiko harreman adiktiboa izatera eraman gaituzte.

Abuztuaren 8ko “Noticias de Gipuzkoa” egunkariak zioen euskal herritarren %30, 4ak telefonoarekiko menpekotasuna aitortzen duela. Estatu mailako rankinean hirugarrenak omen gara.

Komunikabideak ere hain sare sozialen zaleak direnak ohartarazten gaituzte droga teknologikoen arriskuaz. Entzun ditzagun ahots kritiko guztiak eta irakur ditzagun Byung-Chul, Han bezalako filosofoek diotena.

Oporretan behintzat berreskura dezagun isiltasuna eta honen bidez “espiritua”. Nolako zarata dakarren gure gaurko gizarte digital honek.

Byung-Chul Hanek beste gai batzuk ere sakontzen ditu . Haserrearen gizartea, informazioaren nekea, hiritarra versus kontsumitzailea, psikopolitika etabar luzea.

Udako bidalketa labur honek, Byung-Chul Han irakurtzeko gogoa piztea du helburu.

Eka / 2015

Arte-ilustrazioaren berrogeita hamar urte

Autorea: Liburu dantza

“Irudigintza kaleko artea da, bizi dugun unearen isla. Ilustratzeak hezitzen, komunikatzen, informatzen, inspiratzen, limurtzen du. Gizakiak hatzez eginiko lehen marrazkiak istorio bat kontatzeko lehen urratsak dira, bakoitzaren historia islatzeko ahalegina, hain zuzen.”

Gaur egun, irudigintza digitalaren garaian egon arren, ohiko irudigileek zer eskaini handia dute zenbait arlo erabat desberdinetan: publizitatea, haur liburuak, marrazki bizidunak, komikiak, musika disken azalak, etabar.

Uhin berriaren irudigileek ( horrela deitzen baitzaio gaurko aroari), pantaila batean marrazteari erabat ohiko deritzote, ordenagailudun gela batean jaio eta bizi baitira. Dena den, munduaren argazkia egiteko era berriak asmatu nahian jarraitzen dute. Mundu mailan jarduten dute; nahi duten lekuan ezar dezakete haien bulegoa.
Informazioz gainezka gauden garai hauetan, ilustratzaileek ikusmenaren lengoaiaren bitartez komunikatzen saiatzen dira.
Zergatik aukeratu dut Lawrence Zeegen eta Caroline Robertsen,”Irudigintzaren azkenengo berrogeita hamar urte” liburua?

Bada, Donostiako Liburutegi Nagusiko euskal haur eta gazte liburuen dokumentaziogunea Asun Balzolaren ilustrazioen gordailuzain delako, eta bera izan delako 60ko hamarkadatik gaur arteko ilustrazioaren historia biltzen duen liburu honetarako aukeratua. Asun Balzola liburuaren 156. orrialdean aurkitzen dugu, hirugarren atalean, egileek diseinuaren hamarkada deritzoten tartean.

Jatorrizko liburua, Laurence Kingek argitaratua, ingelesez dago. Gaztelerara Laura Fernándezek itzuli, eta Planeta taldeko Lunwerg argitaletxeak argitaratu du.

Liburu honetan,” Irudigintzaren azkenengo berrogeita hamar urte” Euskadin, bakarrik Asun Balzola aukeratu dute. Bere lanetik hiru haur liburu aukeratu dituzte: “Munia and the red shoes”,” Munia and the day things went wrong” eta “Munia and the orange crocodile “. Asun Balzola Bilbon jaio zen; haur literaturaren zale sutsua izan zen.

Koinzidentzia bada ere aurten Asun Balzola aukeratua izan dela ” Argien aldaketa, Espainiako Irudigintza 70eko hamarkadan” erakusketarako. Madrilen izango da 2015eko urriaren 6tik, 2016ko otsailera, Marrazketa eta ilustrazio ABC museoan

Nola dago egituratua liburua.?

Bost ataletan banatua: lehenengo atalak” idealismo utopikoaren” garaia jasotzen du, 1960.urtea. Lehen garai hori gizarte aldaketen garaia da. Estreinekoz irudigilea ez dago merkatal etekinei erabat loturik. Garai honetan aukeraturiko espainiar bakarretako bat aipatu behar dut: Víctor Moscosso eta bere ” Neoizko arrosa” lana.

Bigarren atalak” nahigabearen hamarkada” islatzen du. Hedonismoaren ondoren krisialdia iritsi da; optimismoa desagertzen da eta errealismo ilunean murgiltzen. Aipatzekoa da Philip Castlen afixa ” Laranja mekanikoa” filmerako egina ; halaber aipatzekoa da Raymond Briggs, haur eta helduentzako marrazkidun liburuak egiten
lehenengotarikoa izan baitzen.

Hirugarren atalean lehenago aipaturiko “diseinuaren hamarkada “aipatzen da. Garai horretakoa nabarmentzekoa da “ Quentin Blake” haur liburuen irudigilea. “Dantzan ari den Igela” eta Roald Dahl-en zenbait liburu ilustratu zituen, besteak beste. Andrzej Klimowski ilustratzaileak Milán Kunderaren ” Laughable loves”-en irudiak egin zituen, Faber and Faber-ek argitaratua. Haur liburuen irudigilea dugu ere Nikolaus Heidelback.

Laugarren atalari “egunsenti digitala” deritzo. Hemen, Mariscal aipatzea ezinbestekoa da; bera izan baitzen olinpiadetako maskotarik errentagarrienaren sortzailea. Sara Fanelli-ren haur liburuak ere aholkatzen dizkizuet: liburu azalen egile espezializatua, eta askenik Jeff Fisher irudigilea..

“Azken uhina” deritzon azken atal honetan, aipatu behar ditut ere Gary Taxali, ” This is silly” haur liburuaren sortzailea , eta Marion Deuchars.

Ezinbesteko liburutzat jotzen dut irudigintza gizarte inguruaren arabera aztertzeko, eta komunikazioaren industrigintzaren barruan kokatzeko. Gozatu beraz liburu honetan azaltzen diren 372 ilustratzaileekin

Euskal Irudigintza?

Gure liburutegi sareak betidanik lagundu dio euskal irudigintzari. Nola? Hamazazpi urte daramatzagu liburuaren egunerako orri-markatzaile bat sortzeko eskatzen diogula euskal irudigile bati. Ondorengo hauek izan dira:

2015ean Leire Salaberria
2014an Maite Gurrutxaga
2013an Eider Eibar
2012an Iban Barrenetxea
2011n Aitziber Alonso
2010ean Iraia Okina
2009an Juan Luis Landa
2008an Josemari Alemán Amundarain
2007an Belén Lucas
2006an Iñaki Martiarena “Mattin”
2005ean Xabier Egaña
2004an Antton Olariaga
2001ean Mikel Valverde
2000ean Angel Dominguez
1999an Asun Balzola
1998an Elena Odriozola
1997an Jon Zabaleta

Orri-markatzaile bildumagile askok postaz eskatzen dizkituge orri-markagailu hauek. Beraz bidalketa haur irakurri ondoren sareko orri-markagailuak nahi badituzue posta elektronikoz eskatu.

Api / 2015

Garai bakoitzerako liburu bat

Autorea: Liburu dantza

Alberto Manguelek berriro ere harritu gaitu bere liburu berriarekin. Liburuei buruz jarduten du oraingoan
ere; idazle, liburuzain, irakurle…irakurketari buruz egiten du hausnarketa.

Testuaren edertasuna
aipatzekoa da: poetika aldetik eta oraingoan argazkien originaltasunagatik ere.

Hamabi hausnarketa labur dira, izenbururik gabekoak. Testuen artean Alvaro Alejandro artistaren argazkiak tartekatzen dira.

Argazkiek, txuri-beltzez, lotzen dute irakurketa egoera anitzekin: gizon bat txirrindaren gainean irakurtzen, beste bat euripean, liburu baten orriak komunean, liburuak zuhaitzetan, baita hizkiak ere; estatua irakurlea; sagutegiak harrapatu duen liburua; kafe hondarrak; liburu hitza hizkuntza anitzetan... Denetara 61 argazki dira.

Egoera bakoitzerako liburu bat dago, baina Manguelek erruki dio egoera larri batean liburu egokia aurkitzen ez duenari. Admunsen gizajoak, hego poloa arakatu zuenak, ez zuen zorte onik izan. Gau izoztu haietan, gauero-gauero liburu bera irakurri behar izan zuen. Gaudens Doktorearen tratatu jasanezina: “Haren bakardade eta sofrikarioan bere Magestate Sakratuaren erretratua”

Manguelen liburuan, Oscar Wilde, Doris Lessing, Thomas Love Peacock, Dante, Madame Bovary, Truman Capote eta beste hainbat idazle agertzen zaizikigu orrialdeetan zehar Mangueli lagunduz irakurketaren plazera definitu nahian.

Dena den, ni liburuzaina naizenez liburutegieekin zerikusia duen pasarte baten bila aritu naiz. Eta bila eta bila, aurkitu ere egin dut: oso istorio polita da, Sarajevoko liburutegia, Haggadah eta liburuzain ezezagun prestu bati buruz.

“1992ko abuztuaren 25ean, serbiar gudarosteek berariaz Sarajevoko Liburutegi Nazionala bombardatu zuten. Milioi bat liburu eta ehundaka mila eskuizkribu inguru suntsitu zituzten. Salbatu zituzten altxor gutxi batzuen artean dago hebrear eskuizkribu iluminatu bat, Sarajaveko Haggadah.
Duela bost mende, Juduak Espainiatik bota zituztenean, ihesian atera zen irakurle batek salbatu zuen liburu hori.
Bigarren mundo gerran Haggadah Sarajevoko liburuzain musulman batek salbatu zuen. Naziek erre ez zezaten ezkutatu zuen.

1999an, Serbiarrek Sarajevo erasotu zutenean, milaka musulman kanporatu zituzten Kosovotik, haien artean idazkera hebrereaz idatzitako izkribu bat zeraman emakumea.
Emakumeak ez zuen hizkuntza hura ulertzen, baina Macedonian sartzean, modu txarrean hartu zuten eta berak judutar komunitateari erakutsi zien zeraman idatzi hori.
Dirudienez, orri hori erakutsi zuen unea magikoa izan zen. Paper hori eman omen zioten Haggadah salbatu zuen liburuzain musulmanari Israelgo gobernukoek esker moduan, hura salbatzeaz gain, yugoslaviar judutar askori bere etxean aterpe emateagatik ere.”

Emakume hura gehiegikeri etnikoen biktima zen. Israelgo gobernuak babesa eman zion berari eta familia osoari. Aitak salbatu zuen baten semeak egin zion harrera. Emakumeak esan zuen ” ‘Nire aitak bihotzak eskatzen ziona egin zuen, ez zuen ezer espero horren truke“

Haggadaharen historiari buruz berriki idatzi dute eleberri bat. Geraldin Brooksek idatzia da, hain zuzen ere, “ liburuaren zaindariak” izenekoa; erraz irakurtzen da.

Sarajevoko setioa eta Balkanetako gerra dira azken urteetako gertakaririk gogorrenetakoak. Ezin ditugu ahaztu, hori baita injustizia jasaten dutenei egin diezaiekegun kalterik handiena. Europako gainontzeko herrialdeak , askotan bezala, beranduegi iritsi ziren, egindako sarraski etnikoak ekiditeko.

Garai edo une bakoitzerako liburu bat dago, eta Manguelek dioen moduan ” Ez dakit zein liburu izango ditudan aukeran nire azken bidaian” baina, liburuak ditugun bitartean, ez dago ahantz ez daitekeen traidorerik ezta disgusturik ere. Ez dut uste traidoreek irakurtzen dutenik. Ala, oker ote nago?

Urt / 2015

Arkitektoak eta liburuzainak : XXI. mendean ere liburutegiak eraikitzen

Autorea: Liburu dantza

2015. urteko lehenengo posta liburutegien eraikinei eskainiko diot. James W.P. Campbell arkitektoaren, “ Liburutegia: munduko ondarea” liburuak pentsarazi dit berriro liburutegien diseinuaren eta arkitektuen garrantziaz, liburutegiak eraikitzerakoan. Gaur egun, azpimarratzen da arkitektoen eta liburuzainen arteko elkarrizketa beharra, baina, ez da beti horrela gertatu.

James W.P. Campbellek, Will Pryce argazkilariak, Donostiako Nerea argitaletxeak eta Carlos Herrero Quirós itzultzaileak plazaratu dute formato handiko liburu eder hau. Oso argitarapen ona da, kalitatezko papera du eta 202 argazki. 69€tan dago salgai; garestia badirudi ere, ez da; bizitza osoan gozatzeko liburua baita. Moden gainetik dago. Opari egokia da kultura, argazkigintza edota irakurketa maite duen edonorentzat. Hala ere, beti liburuen garestiaz ari diren horientzat, Donostiako liburutegi sarean eskura dago.

Liburutegien arkitekturak Campbellen interesa piztu zuen, Oxforden ikasle zen garaitik. Horren lekuko 321-324 orrialdeetan aurki daitkeen bibliografia bikaina. Baina, berak dioen bezala, “liburua falta zen“, eta berak idaztea erabaki zuen. Horretarako, dagoeneko zuen bibliografiaz gain, autoreak 82 liburutegi bisitaldi egin ditu, 21 herrialdetan.

Liburutegien arkitekturaren historia hasieratik biltzen duen liburu hau, arkitektu batek egina da eta bere ikuspegia jasotzen da bertan. Atal bakoitzak izenburu adierazgarri bat du. Erdi Aroko liburutegiak hiru hitzetan laburbiltzen dira: klaustroak, kodizeak eta kutxak; XVI.mendea beste hauekin: armairuak, kateak eta apalategi-ikasmahaiak ; XVII.ean harresiak, kupulak eta gelaxkak; XVIII.ean aingeruak, freskoak eta ezkutuko ateak; XIX.ean burdinezko apalategiak, hormigoia eta katalogoak; eta azkenik, XX.mendean argindarra, hormigoia eta altzairua. Ez da, beraz, liburuzainen oposaketa liburua.

Eraikitzen al dira liburutegiak liburu digitalaren garaian ?

Bai, jakina. Duela urteak, batzuek liburuaren heriotza aldarrikatzen zuten, eta liburutegien itxiera (batzuk zoritxarrez itxi dira) honezkero liburu digitala baino ez genuela izango zioten… Baina, iragarpen horiek ez dira bete. Inoiz baino liburu gehiago inprimatzen dira, eta liburutegi moderno eta diseinu berritzaile dunak eraikitzen dira.

Campbellek azkenengo atalean ,” Liburutegien etorkizuna aro digitalean”, egiten duen hautaketatik, bi aukeratu ditut beraien diseinuarengatik: Liyuango liburutegia (2012) eta Utrechtko Unibertsitatekoa (2004).

Liyuango liburutegia Li Xiadoong arkitektoaren proiektua izan da. Beiyingen iparraldeko inguru menditsu batean dagoen Jiaojiche herrian dago. Liyuan eraikina estaltzen duen egurrari omen deritzo. Eraikina erreka baten ondoan dago, txikia da eta areto bakarra du. Ingurunearekin bat egiten du. Kanpotik ikusita ez dirudi liburutegi bat, liburuaren 315 orrialdean dago argazkia eta post honen lehenengo argazkia.

Askotan kritikatzen ditugu arkitektoak, nik neuk: haien diseinuak ez direla funtzionalak,ez dutela behar adina hitz egiten liburuzainekin.. Baina, onartu behar dut, batzuetan gure planifikazio arauak hautsi arren, emaitza bikaina, harrigarria izan daitekeela, arkitektuaren talentoa islatzen da edertasunak eta funtzionaltasunak bat egiten dutenean.

Utrechteko Unibertsitateko liburutegia. Liburutegia kanpotik ikusita kutxa itxurako arkitektura diseinuzko pieza bat da. Wiel Arets, liburutegiaren arkitektua, haurtzarotik izan da liburuzale. Horregatik eman dio daukan belar itxura liburutegiari. Kokaturik dagoen inguruarekin bat egiten du.
Koloreen erabilera ere deigarria da. Lehenengo solairua dena zuria, eta beste guztia beltza, kubo formako eserleku guztiak eta informazio erakusmahia izan ezik, gorrigorriak baitira.

Argazkiak liburuaren 296-299 orrialdetan.

Eta Euskadin, zer? Eraikin al dira liburutegiak azken hamarkadan?

Bai, noski. Bilboko Alhondiga (2010) Philippe Starck arkitektoarena; Deustu Unibertsitateko liburutegi berria (CRAI)(2009) Rafael Moneo arkitektua ospetsuarena; Juan Carlos Guerra eta IBM arkitektoak Bizkaiko Foru Aldundiko liburutegiaren eraikina handitu eta berritua; Donostiako Unibertsitateko Carlos Santamaría liburutegia (2011), Ander Marquet Ryanek diseinatua; eta Arabako Campuseko unibertsitate liburutegia, Koldo Mitxelena, Aldundiko José Luis Catón arkitektuaren lana (2010).

Aurten (2015) Tabakalera eraikina, Mediateka barne irekiko da. Arkitektoak Jon eta Naiara Montero.

Gure liburutegi sarean, Aieteko jauregian, kultur etxea eta liburutegia, Donostiako (2010) Aitzpea Lazkano eta Carlos Abadías arkitektoek eraiki zituzten, eta haien lana Arquitectua Viva argitarapenean aipatu zen. Badut jarraitzerik gure liburutegien eraikinak eta arkitektoak aipatzen, baina, horretarako liburu bat argitaratzea merezi duela uste dut.

Hasieran aipatu dudan liburuak, Liburutegia: munduko ondarea izenekoak, argi uzten du liburutegiak amets egiteko lekuak direla, hausnartzeko edota irudimena askatzeko.
Arkitekto batzuk beraien haurtzaroa dute gogoan liburutegia eraikitzerakoan. Beste batzuek gaztaroan aurkitzen dute inspirazioa, edota liburuekiko masitasunean; beste batzuk dokumentazioari eta egungo lehengaiei ematen diete garrantzia… Gizakiak irakurketari balioa ematen dion bitartean, horretarako aterpelekuak eraikitzen jarraituko du. Liburutegia deituko ote zaien edo paperezko liburuak izango dituzten,ezin jakin, baina izan, izango dira irakurtzeko leku horiek.

Bukatzeko, ez legoke txarto arreta jarriko bagenio Mafaldaren laguna Felipek dioenari:” Ez al litzateke ederra mundua liburutegiak bankuak baino garrantzitsuagoak balira.”

Post-data. Bidalketaren bigarren argazkia. Delfteko liburutegiarena da (1997). Paretaren kolor urdina du ezaugarri

Urr / 2014

Liburutegiaren eguna 2014

Autorea: Liburu dantza

Día de la biblioteca

Aurten, 2014an, urtero bezala Tabakalera, Koldo Mitxelena eta Donostiako Udal liburutegiek oso egitarau interesgarria prestatu dugu, liburutegien eguna ospatzeko. Antolatzaileetako batek egitarau interesgarria dela esateak gehiegitxo badirudi ere, iritzi horretakoa naiz, eta esan behar dut. 2010.urtean lankidetza bide bati ekin genion egun hau ospatzeko, eta gaur arte lortutakoa mugarri aipagarria dela uste dut.

Batek baino gehiagok post-aren irudia ikustean, Jorge Carriónen “Liburudendak” liburuaren azala, nahastu egin naizela pentsatuko du. Ezta gutxiago ere! Ez dago nahasketarik aurre hausnarketarik baizik.

Liburutegien egunean liburu saltzaileen berba entzun nahi dugu. Beraien iritziak nahi ditugu: zein harreman dute liburutegiekin?; Amazonen beldur al dira? Aukeratutako lanbide horretan damu dira? Beraien buruak saltzailetzat, merkataritzat al dituzte? Ala, Christopher Morleyk bere ” liburudenda sorgindua”n dioen bezala, adituak dira gizaki behar bakoitzari liburu egokiena aurkitzen?

Datorren 24ko, Etorkizunari begirada bat, liburudendak eta liburutegiak mahaingurura, Andoni Arantzategi, liburu saltzaileburua, konbidatu dugu. Aspaldidanik elkarrekin antolatzen dugu nazioarteko liburuaren eguna. Bera formakuntzaz zuzenbidean lizentziatua da, eta bokazioz liburu saltzailea. Bera da Donostiako Bergara kaleko liburudendaren arduraduna. Gure hiriko liburudenden errealitatea aurkeztuko digu; kultura-kontsumoaz jardungo dugu, halaber, pirateriaz , Elkarrren marketing ildoaz…

Donostian, bi liburudenda itxi berriak diren une honetan: Metrópolis eta Manterola, Zarautzeko Garoa Liburudenda Groseko Zabaleta kalean ireki dutela jakiteak itxaropenez betetzen gaitu. Garoak kultura egitarau aberatsa eskaintzen du: hitzaldiak, elkarrizketak, irakurketa klubak, antzerkia, kontziertoak…

Gurekin egongo da ere Imanol Agirre liburu saltzailea eta ameslaria, nahiz eta bera ere formakuntzaz zuzenbidean lizentziatua den.

Beste apostu interesgarria da Kaxilda liburudendak egin duena Amarako Arroka kalean. Darío Malventik liburudenda- jatetxe- kafetegi horren egitasmoak azalduko dizkigu. Darío Malventi filosofoa eta antropologian doktorea kooperatiba horren kide-sortzailea da. Pentsaera kritikoaren, nekazal ekologiaren, artearen eta ezagutzaren inguruko proiektuak bultzatzen ditu. Liburudenda horretan giza mugimenduekin eta kontrakulturarekin loturiko literatura aurki daiteke. Liburua objektu bezala.

Liburutegien ordezkari les oso bilbotar garrantzitsua izango dugu, Alhondiga mediatekako zuzendaria, Alasne Martín. Ikasketaz Historian lizentziatua da eta liburuzaina bokazioz. Alhondiga Euskadin erreferente bat da zenbait arrazoiengatik: eraikina bera, ordutegiak, literatura eta irakurketa programazioak gaindiezinak dira.

Alasnek liburutegien zentzuaz, etorkizunaz, ekonomia eta soziologia analisiez, eta liburudendekiko harremanaz arituko zaigu.

Mahainguruan eztabaida sortzea nahiko genuke; moderatzaile gisa Itziar Zubizarreta idazleak bere trebetasuna erakutsiko digu.

Atzo, hilaren 22an ikus-entzunezko bildumei buruz hitz egingo genuen, eta gaur 23an komikiez. Etortzera animatzen zaituztet.

24an Aieten ilustrazio tailerra emango da; Casares Tomasenen umeentzako antzerkia; Okendon eguerdiko 12:00etan kitarra kontzertua eta arratsaldean ipuin-kontalaria; Lugaritzen arpa kontzertua eta ondoren ipuin-kontalaria eta azkenik Egian kontzertu barrokoa.

Liburutegiaren eguna gure lana aldarrikatzeko eguna da; gure taldeak zoriontzekoa; elkarrekin topo egitekoa eta, jakina, liburuez hitz egitekoa. Frankofiloa naizenez, poztu egin nau Nobel Saria Patrick Modianokirabazteak. Nire mesanotxean ” Villa Triste”” daukat. Dylan Thomasen eskaintza honekin hasten da: Qui es tu, toi, voyeur d’ombres?”

Liburuak aholkatzea oso esker onekoa izaten da, beti ere, liburua aholkatuaren arimara iristeko gai bada

Eka / 2014

Irakurketa isilekoa da

Autorea: Liburu dantza

Donostian uztailean ospatzen den liburu eta diska azokaren bezperatan, udararen
bezperatan… irakurtzeko garaian… Kaxilda liburu dendaren erakusleihoan, “Irakurketa isilekoa da” liburua aurkitu dut.

Izenburuak jakinmina piztu dit; Rosa Chacelen, egilearen irudiak azalean liluratu nau. Sartu eta liburua erosi dut, jakiteko eta zuei kontatzeko, zertaz ari den Rosa Chacel idazle ospetsua, irakurketa isilekoa dela dioenean.

Liburua artikulu bilduma bat da. Liburu berriak, idazle ospetsuei buruzko saiakerak: Baudelaire, Juan Gil Albert, Octavio Paz, Racine, José Donoso, Julián Marías, Ortega y Gasset…eta hitzaldiak biltzen ditu.

Irakurketa isilekoa da eta munduko feria.

Rosa Chacelek artikulu hau 1985ean argitaratu zuen. Liburu azokak, liburuak erostea-ez erostea, zinemaren eta telebistaren abantailak idatzizko hitzaren aldean…ditu mintzagai.

Orduko kezka horiek indarrean jarraitzen dute gaur egun, baina, mehatxua ez da zinema, esta telebista ere, tsunami digitala baizik. Irakurlegarenoi kezkatzen duguna da jendeak hain gutxi irakurtzea. Ez al da ba egia, Azorinek dioena? Hau da, “ Irakurtzea bizitzea da, eta ez dago benetako bizitzarik libururik gabe” Baina, 2014an, errealitatea bestelakoa da, ba omen dago benetako bizitzarik libururik gabe.

Rosa Chacelen ustez, liburuek balio handia dute, hobeto esanda liburuak. Jende guztiak daki liburuak zer diren. Haien garrantzia erakusten dute antolatu ohi diren azoka inportante horiek. Diru asko mugitzen da bertan, autoreak eta editoreak biltzen dira; zuek, bertaratzen zaretenak ere, denbora eta arreta eskeintzen dizkiozue liburu azokei. Beraz, ez dut horretaz hitz egingo, nik liburua bera hartuko dut hizbide, edozein liburu, liburu guztiak, liburu bakarra: une honetan esku artean duzuna”

Gure gaur egungo gizartean, irakurketa mota berriak ditugun honetan: sarean, partekatua, irakurketa klubak, aholku blogak (Lecturalia, Entrelectores, etab)… Esaldi horrek, “irarkuketa isilpekoa da”, adierazten du irakurketa ere beste zerbait dela: bakardadea, hurbiltasuna, lasaitasuna… Rosak dio “ Liburua , irakurketa isilekoa da. Liburuak berehalakoan eskaintzen digu bere edukia, eta gure buru barruan eragiten du, irudimenaren indarra piztuz. Buruan dagoen guztia zentzumenen bidez iristen zaigu. Zenbat eta jakintza handiago orduan eta irudimen handiago”

Liburu azokak.
Liburu azoken zeregina liburuak ibiltariaren eskura jartzea da. Duela mende bat ekin zitzaion antolatzeari. Kaleetan zehar, liburu zahar eta berrien standen artean paseatzen dugularik, bukinistek deitzen dizute. Jarraitzen dugu betiko eztabaidetan:zenbat irakurtzen den, zer den irakurtzea… Liburuak erosi ala mailegatu… Alferrik ari gara! Benetako irakurleek bietatik egiten dute.

Udan sartu berriak garelarik, jarraitu Rosa Chacelen aholkua “Liburu asko erosi bai, baina erositako liburu horietatik, mesedez batzuk sakonki irakurri.. Irakur itzazue bakarrik zuentzat idatziak bailira bezala, zeren benetako idazlearen idazlumaren jomuga zuek zarete”

Bukatzeko, Donostia Kulturako webean duzu aurtengo irakurtzeko udako liburu gida, euskarri digitalean. Hitzaurrean, Félix de Azuaren hitzak jarri ditugu: Nik ez dakit zein Eleberri diren onak eta zein txarrak. Nire ustez, hori Denborak baino ez daki, hura baita esaten duena orain hau, bihar hori”

Liburuzainek ez zaituztegu inoiz aukera batera edo bestera behartuko guk gure liburutegiak eskeintzen dizkizuegu, udan ere irekita dituzue.

Api / 2014

Papel liburuaren gorazarrea eta elektronikoan irakurtzeko eskubidea

Autorea: Liburu dantza

Liburu elektronikoan irakurtzeko eskubidea aldarrikatzen ari garen une hauetan, eskuratu berri dut literaturaren harribitxi bat: Paper liburuaren gorazarrea.
Egilea Antonio Barnés da, unibertsitateko irakaslea eta filologoa. Internet, mintza, ezagutza, liburutegiak, liburuak… ditu hausnarketa gai bere lanean.

Ez dago kontraesanik betiko liburuaren gorazarre egitean, eta era berean irakurketa digitala aukera defendatzean.

Liburutegiak legeak errespetatzen eskaini behar ditugu, paperezko eta elektroniko liburuak eta aldi berean erabiltzailea berrezi.
EBLIDA eta FESABIDek, paraleloki, aldarrikatzen dute “digitalean irakurtzeko eskubidea. Bada garaia liburutegietan izateko “Jabetza intelektualaren Lege berria”. Horren bidez, liburutegiek liburu atera berriak euskarri digitalean eskeintzerik izango genuke, behingoz XXI. mendeari atea irekiz.
Eusko Jaurlaritzak eta Euskadiko argitaletxe taldeak akordio batera iritsi dira: “ Erabilpenaren araberako ordainketa lizentzia”. Era horretan liburu digitalak, maileguan uzteko aukera izango dugu, hogei mailegu denbora epe mugaturik gabe. Akordio horrek hobekuntza dakar, Estatuan egiten den Librandarenarekiko. Baina, hala ere, ez da nahikoa.

Akordio hori liburu elektronikoak alokatzeko lizentziak eskura jartzen dizkigu; baina, Pew Research inkestaren arabera, liburutegientzako eredu ideala litzateke, behin betirako lizentziak eskuratzeko ahalmena emango ligukeena, ez alokairuan; hau da artxiboaren jabe bihurtuko ligukeena.
Dena den, ongi etorria ematen diogu Jaurlaritzak egindako akordioari, lehen pausutzat hartzen baitugu, nahiz eta argi egon, akordio horrek onura editoreari ematen diola, ez liburutegiari. Eta azken finean, ezta ere irakurleari, liburutegia baita horren eskubideen bermatzaile.

“Ez dut liburu bakar bat erosi karrera osoan”

Antonio Barnesi liburua idaztera bultzatu zion arrazoietako bat omen da, 4. mailako ingeniaritza ikasle batek harrotasunez esandakoa, irakasle batek ariketa liburu bat erosteko gomendatu zionean: “ Ez dut liburu bakar bat erosi karrera osoan
Digitalean irakurtzeko eskubidea aldarrikatu behar dugu, bai; baina, era berean, zenbait “intelektualek” paper liburuarekiko erakusten duten mespretxuak kezkatu behar gaitu.
Unibertsitateko ikasle batek ez badu sekulan liburu bat erosi, ez paperezkoa, ezta digitala ere( jakin badakigulako sarean egiten diren deskargen %85 legez kanpokoak direla Espainian), Internet Delfosen Orakulotzat hartzen duen gizarte baterantz goaz.

Jakinduria putzu amaiera gabeko sarea bailitzan, bereizten ez dutelarik Twitterren idatziriko aipamen bat eta aditu baten hausnarketa.
Gizarte digitalaren anonimatuak, Interneten horizontaltasunak, ez gaitu nahastu behar.
Jakinduriaren, ezagutzaren hierarkia errespetatu behar da.
Digitala denaren iraupena dela eta, gogora ekarri behar dut BBC-k gastatu zituela bi milioi eta erdi libera Domesday Book-a euskarri digitalera pasatzen, eta 2002an informazio hori irakurtzeko saiakerak porrota izan zuela. Arazoa konponduko dutelakoan nago, baina, Domesday originala, paperean idatzia, berriz, bere horretan jarraitzen du: irakurgai.
“Paper liburuaren gorazarrea” literatura alfabeto bat da; hitza, aipamen zehatza berreskuratzen ditu, ez da alferrik filologo batek idatzia… Misologoaren aurka, hitzak maite dituena altxatzen da, filologoa. Paper liburuak mespretxatzea aurrerapenaren seinale dela pentsatzen duena, ergel hutsa da. Unibertsitateak liburuen festa leku izan behar du, zinemarena, antzerkiarena…
Horregatik, espero dut Rodrigo, lehen aipaturiko ikaslea salbuespena izatea, bestela, Graduatu eta tituludun asko izango ditugu, baina Barnesek dioen bezala: “ Geletatik pasatu dira ura harrien artean bezalaxe”

Interneten, iparrorratz eta mapak behar ditugu eta Lege argi bat liburutegietan argitaratutako azken nobedadeak formatu elektronikoen eskubidea emateko aukera.

Ots / 2014

Zentsura eta liburutegiak. Gai tabua ote?

Autorea: Liburu dantza

Joan den urtean, 2013an, irakurritako bi berrik, bata Irunea eta Barañaingo liburutegien zentsuraz, eta bestea Guadalajarako liburutegi publikoarenaz, gogorarazi zidaten Marie Kuhlmanen liburu bikaina,” Liburutegiak eta zentsura XX. mendean”.
Libururua bi ikerketaz osatzen da: lehenengoa, Nelly Kuntzmannena, “ Lehen hezkuntza eta zentsura 1880-1945″; eta bigarrena, Hélène Bellourena, ” Ameriketako Estatu Batuetako liburutegien zentsura, 1959-1985″.

Liburuan gogorarazten da frantziar liburutegiei buruzko zentsura ez dela aztertu. Zentsura hitzak ia guztiak aztoratzen ditu. Bakarrik onartzen da totalitarismoez ari garenean, hau da, nazismoa, liburuen erreketa, estalinismoa… Beste edozein egoeratan tabua da.

Horregatik liburu horretan hitzaren adiera zabala azpimarratu nahi da. Liburutegi guztiek eskaintzen dituzten liburuak, unean indarrean dagoen Legearen araberakoa izango da. Halaber, edozein kultura erakundek daki aukeraketa egiten duen heinean, zerbait aukeratuz eta beste zerbait baztertuz, nolabaiteko zentsura ezartzen ari dela, edota leunago deritzo badugu “aukeraketa” bat behartzen.

Edozein eratako ( eskuineko, zentroko, ezkerreko) botere politikok erabil dezakeen zentsura, hau da, aginte administratiboek ezartzen duten zenbait dokumentuen debekua, arrazoi moral, politiko, ideologiko, kultural edota erlijioso direlarik, hitz egiten du, Marie Kuhlmanek liburuan, baina baita XX. mendean liburutegietan, liburuzainek fondoak aukeratzekotan dituzten irizpideen aldaketaz.

Aurrekontuak berak nahi duguna ezin erostea dakargu, aukeratu behar baitugu.
Hain erabilia den kalitatearen irizpidea ere aldakorra da. Literatur generoak, ilustrazio kopurua, lanaren balio zientifikoa, egilea, irakurlea… Horiek ere aintzat hartzekoak dira.

XX. mendearen erdialdean eta bukaeran, mailegutzan arrakasta izaten zuten liburuak erosten ziren, batez ere. Liburutegi publikoek edo herritarren liburutegiek, erudizio liburuen ordez, maizago jotzen zuten bestsellera erostera.

Liburuzain askok sufritu zuten aukeraketa horrekin, gure lanbidearen DNAan baitzegoen literatura ona aukeratzearen helburu hezitzailea. Gaur egun, gehiegi jotzen ote dugu bestsellerretara? Literatura klasikoa ere aholkatzen al da? Salduenen artean ez dauden liburuak gomendatzen al ditugu? Liburuzainek euren buruari autozentsura inkontzientea egiten al diote?

Beraz, kalitatearen irizpidea aldakorra da; irakurlea ere; eta, erne! Irakurleak ere nolabaiteko presioa egiten du. Horregatik, erosten denean orekatua izateko ezagutza handia behar da; eta are gehiago gaur egungo egoera dela eta, baliabide falta erabiltzen baita aitzakia moduan zen baita aukeraketaren arrazoiak zuritzeko.
Zer erosi? Debatea puri-purian eta biziki interesgarria.

Liburu debekatuak?

Historian zehar, gaur egun inork irakurtzen ez duen zenbait liburuk, debekatuak izan ziren. Frantziako literaturan, esaterako, ohore hori izan zuten: Choderlos de Laclos-en ” Lagun arriskutsuak”, eta André Gide-n “Corydon“, bertan autoreak homosexualitatearen ohikotasuna frogatu nahi baitu. Saderen liburuak ere, noski, debekatuak izan ziren.

Algeriako gerra garaian, eskuin joerako alkateek independentziaren alde lerratzen ziren autore edota liburuak debekatzen zituzten.

Aulki Gorenak debeekatuak zituen liburuen Index katalogoa, XVI. mendekoa, indarrean egon zen Frantzian 1966ra arte. Bertan Voltaire, Stendhal, Jules Michelet, Balzac, Víctor Hugo, eta Jean Paul Sartreren lanak debekatzen ziren, besteak beste.

Bigarren mundu gerra garaian, zentsurak gailurra jo zuen. Liburu debekatuen zerrendak Otto Zerrenda du izena, Otto Baetz germaniar enbaxadorearengatik. Zerrenda horietan, besteak beste, autore hauek aurki genitzake: Thomas Mann, Vicki Baum, Stefan Zweig…eta, jakina, judutar jatorrizko germaniarrak, Kafka adibidez, eta frantsesak: Julien Benda, Malraux, Romain Rolland, Simenon, etab.

Baina liburu debekatuen zerrenda luzea da. Duela gutxi, 2013an argitaratu zen “Liburu debekatuen historia laburra” Werner Fuld-ek idatzia. Kuriositatea baldin badaukazue udal liburutegietan eskuragarri dago.

Eta zentsura gaur egun?

Hasieran esan dut : XXI. mendeko bi albistek eraman naute XX. mendera. Bidalketa hau irakurtzen duen edonor, zentsura gainditu dugun ikasgaia delakoan egon daiteke. Hala bada, agian, baikorregia da.
Gure lanbidean kode deontologiko edo etikoak oso argiak, zehatzak eta zorrotzak dira. Gogorarazten digute kudeatzen ditugun fondo dokumentalek aniztasun kulturala eta ideologikoa islatu behar dutela, eta legalki baino ez, eskuratutako baliabideak izan behar dutela.

Dena den, hor daude lehen aipaturiko kasuak: Guadalajara, Iruñea eta Bañarain. Presioak egon badaudela, adierazten dute. Liburutegien menpekotasuna botere politikoekiko, eta erakunde leialtasuna, eztabaida gaiak direla erakusten dute.

Iwetel zerrendan irakurri dut batzuek euren buruei galdetzen dietela: Non dago banakakoaren kontzientziaren askatasunaren eta erakundeekiko leialtasunaren arteko muga?

Marie Kuhlmannek dioenez zentsura ez da amaitu. 242 orrialdean bere etorkizunaz jarduten du, eta dio: ” Zentsura araua da, askatasuna salbuespena; zentsura ez da pasadizo bat, edo zibilizazioaren iraganeko pasarte bat…”

Zuen txanda.

Abe / 2013

Literatur fetitxismoa, literatur bidaiak

Autorea: Liburu dantza

Aurtengo azkenengo bidalketa honetan, “Liburutegitik itsasoratu” liburua aholkatu nahi dizuet. Oso liburu entretenigarria da; eta bertan, literaturarekin lotura izan dezaketen: hiri, etxe, bidaia, hotel edota kanposantu aipatzen dira. Hau da, liburu edo idazle ezagunekin lotura duten leku edo gertaerak. Adibidez, Parisera bidaiatu duen edonork daki zenbat kultur jende ospetsu dagoen
lurperatua Père Lachaise hilerrian: Proust, Gérard de Nerval, Chopin, Sara Bernhardt, Balzac, Colette….

Liburutegi eta liburudendak ere izaten dira santutegiak, erromese eta bidaiarien jomuga. Londresera joan garen gehienok, liburuzainak ez izan arren, sartu gara noizbait Britaniar Museoko Irakurketa Aretoan; han ikasi baitzuten hainbat pertsonaia esanguratsu: Marx, Lenin, Gandhi, Kipling… Baina, urrutira joan gabe, Bilbon bertan, Bidebarrieta Liburutegiko areto ikusgarrian eman zituzten hitzaldiak: Unamunok, Ortega Gassetek eta Gerardo Diegok, besteak beste. Donostiako Udal Liburutegian, Mandas Dukearen aretoa, donostiar batzuentzat ezezaguna, daukagu.

Zer dela eta horrelako literatur fetitxismoa? Moda bat baino ez al da?

Nik ez dut uste moda kontua denik. Bai, egia da, zenbaitetan bestseller baten inguruan sortu dira bidaia literarioak; esaterako, Suediara Henning Mankellen istorioak jarraitzeko… edo Dolores Redondoren, nobelak direla eta Baztanen ibilbide literarioa antolatu dute.

Halere, betikoak dira bidaia literarioak, benetako irakurleek beti behar izan baitute, nolabait, gogoko izan duten liburu edo egile horren arrastoa, esentzia aurkitu, autorearen jaioterrian, edota istorioak gertatzen diren lekuetan.

Badaude ere, jakina, interes hori ulertzen ez dutenak, are gehiago, barregarri deritzotenak. Dena den, esango nuke, gehiengoetan, zerbaitek bultzatzen gaituela gugan arrastoa utzi duten liburu horietako lekuetara bidaiatzera, egilea hobeto ezagutuko dugulakoan.

Gogoan dut, duela urte asko modan egon zen liburu bat: Kenize Mouraden “Hildako printzesaren partetik”. Estambulera bidaitu nuen garai hartan, eta ziur nago, liburua irakurri berri nuelarik, beste era batera gozatu nuela Topkapi Jauregiko bisitaldia. Zerbaiten bila ote nenbilen…?

Moskun Chejoven museo etxea bisitatu nuen. Etxe txiki bat zen. Bertako egurrezko eskairelak eta bere idaz-mahaia, Hermitage Museoko arte lan asko baino hobeto gogoratzen ditut. Chejoven etxea ikusi ondoren, bere lana interesgarriagoa egiten zitzaidan. Bere ipuinak aholkatzen dizkizuet.

Zertarako balio behar lukete literatur bidaiek?

Bat egiten dut, guztiz, Jesús Arana Palaciosek esaten duena, “Liburutegitik itsaroratu liburuan, “: ” …Bidaia literario bat burutzean, miresten dugun autore hori sakonago ezagutu nahi dugu, ulertu nahi dugu… Jakin nahi dugu, bere jaioterri eta bizilekuek zenbaterainoko eragina izan zuten bere nortasunean eta literatura ulertzeko moduan“

Zer deritzozue jarduera literarioei buruz? Eta, idazleen agerraldiei buruz irakurketa klubetan, liburudenda eta liburutegietan?

Gero eta maizago egiten dira horrelako emanaldiak. Liburuak saltzeko egokia dirudi idazle eta irakurleen arteko harreman hori. Bidaia literarioen zalea naiz, agian egileak zenduak direlako; egungo idazleekin, aldiz, etsipen handia izan dut askotan. Idazle ona izateak ez du pertsona ona izatearekin bat zertan egin. Zenbait idazlek ez dute ondo eramaten jendaurrekoa; beste batzuk, berriz , ego neurrigabea dute, eta jasanezinak egiten zaizkit.

Gero eta gehiagotan egiten diren arren, ez dira, nire ustez, bidaiak bezain aberasgarriak. Bidaia horietan egilearen oroitzapenak, irakurle ezezagunaren esperientziarekin baitzen dira.

Oso liburu ederra da, Jesús Arana Palaciosena” gomendatzen dizuet. Bitxikeri interesgarriez josia.

Gabonetan bidaiatzeko asmoa baduzue, hartu eta begiratu.

Bukatzeko Oliver Rolinen bidaia literarioei buruzko beste liburu bat ere aholkatzen dizuet: ” Zazpi hiri : Buenos Aires, Trieste, LIsboa, Alejandría, Leningrado , Praga eta Valparaíso gogoan.” Autorea Donostiara etorri zen, hitzaldi bat ematea eta pertsona bezala ere merezi zuen.

Harpidetza