Joan den urtean, 2013an, irakurritako bi berrik, bata Irunea eta Barañaingo liburutegien zentsuraz, eta bestea Guadalajarako liburutegi publikoarenaz, gogorarazi zidaten Marie Kuhlmanen liburu bikaina,” Liburutegiak eta zentsura XX. mendean”.
Libururua bi ikerketaz osatzen da: lehenengoa, Nelly Kuntzmannena, “ Lehen hezkuntza eta zentsura 1880-1945″; eta bigarrena, Hélène Bellourena, ” Ameriketako Estatu Batuetako liburutegien zentsura, 1959-1985″.
Liburuan gogorarazten da frantziar liburutegiei buruzko zentsura ez dela aztertu. Zentsura hitzak ia guztiak aztoratzen ditu. Bakarrik onartzen da totalitarismoez ari garenean, hau da, nazismoa, liburuen erreketa, estalinismoa… Beste edozein egoeratan tabua da.
Horregatik liburu horretan hitzaren adiera zabala azpimarratu nahi da. Liburutegi guztiek eskaintzen dituzten liburuak, unean indarrean dagoen Legearen araberakoa izango da. Halaber, edozein kultura erakundek daki aukeraketa egiten duen heinean, zerbait aukeratuz eta beste zerbait baztertuz, nolabaiteko zentsura ezartzen ari dela, edota leunago deritzo badugu “aukeraketa” bat behartzen.
Edozein eratako ( eskuineko, zentroko, ezkerreko) botere politikok erabil dezakeen zentsura, hau da, aginte administratiboek ezartzen duten zenbait dokumentuen debekua, arrazoi moral, politiko, ideologiko, kultural edota erlijioso direlarik, hitz egiten du, Marie Kuhlmanek liburuan, baina baita XX. mendean liburutegietan, liburuzainek fondoak aukeratzekotan dituzten irizpideen aldaketaz.
Aurrekontuak berak nahi duguna ezin erostea dakargu, aukeratu behar baitugu.
Hain erabilia den kalitatearen irizpidea ere aldakorra da. Literatur generoak, ilustrazio kopurua, lanaren balio zientifikoa, egilea, irakurlea… Horiek ere aintzat hartzekoak dira.
XX. mendearen erdialdean eta bukaeran, mailegutzan arrakasta izaten zuten liburuak erosten ziren, batez ere. Liburutegi publikoek edo herritarren liburutegiek, erudizio liburuen ordez, maizago jotzen zuten bestsellera erostera.
Liburuzain askok sufritu zuten aukeraketa horrekin, gure lanbidearen DNAan baitzegoen literatura ona aukeratzearen helburu hezitzailea. Gaur egun, gehiegi jotzen ote dugu bestsellerretara? Literatura klasikoa ere aholkatzen al da? Salduenen artean ez dauden liburuak gomendatzen al ditugu? Liburuzainek euren buruari autozentsura inkontzientea egiten al diote?
Beraz, kalitatearen irizpidea aldakorra da; irakurlea ere; eta, erne! Irakurleak ere nolabaiteko presioa egiten du. Horregatik, erosten denean orekatua izateko ezagutza handia behar da; eta are gehiago gaur egungo egoera dela eta, baliabide falta erabiltzen baita aitzakia moduan zen baita aukeraketaren arrazoiak zuritzeko.
Zer erosi? Debatea puri-purian eta biziki interesgarria.
Liburu debekatuak?
Historian zehar, gaur egun inork irakurtzen ez duen zenbait liburuk, debekatuak izan ziren. Frantziako literaturan, esaterako, ohore hori izan zuten: Choderlos de Laclos-en ” Lagun arriskutsuak”, eta André Gide-n “Corydon“, bertan autoreak homosexualitatearen ohikotasuna frogatu nahi baitu. Saderen liburuak ere, noski, debekatuak izan ziren.
Algeriako gerra garaian, eskuin joerako alkateek independentziaren alde lerratzen ziren autore edota liburuak debekatzen zituzten.
Aulki Gorenak debeekatuak zituen liburuen Index katalogoa, XVI. mendekoa, indarrean egon zen Frantzian 1966ra arte. Bertan Voltaire, Stendhal, Jules Michelet, Balzac, Víctor Hugo, eta Jean Paul Sartreren lanak debekatzen ziren, besteak beste.
Bigarren mundu gerra garaian, zentsurak gailurra jo zuen. Liburu debekatuen zerrendak Otto Zerrenda du izena, Otto Baetz germaniar enbaxadorearengatik. Zerrenda horietan, besteak beste, autore hauek aurki genitzake: Thomas Mann, Vicki Baum, Stefan Zweig…eta, jakina, judutar jatorrizko germaniarrak, Kafka adibidez, eta frantsesak: Julien Benda, Malraux, Romain Rolland, Simenon, etab.
Baina liburu debekatuen zerrenda luzea da. Duela gutxi, 2013an argitaratu zen “Liburu debekatuen historia laburra” Werner Fuld-ek idatzia. Kuriositatea baldin badaukazue udal liburutegietan eskuragarri dago.
Eta zentsura gaur egun?
Hasieran esan dut : XXI. mendeko bi albistek eraman naute XX. mendera. Bidalketa hau irakurtzen duen edonor, zentsura gainditu dugun ikasgaia delakoan egon daiteke. Hala bada, agian, baikorregia da.
Gure lanbidean kode deontologiko edo etikoak oso argiak, zehatzak eta zorrotzak dira. Gogorarazten digute kudeatzen ditugun fondo dokumentalek aniztasun kulturala eta ideologikoa islatu behar dutela, eta legalki baino ez, eskuratutako baliabideak izan behar dutela.
Dena den, hor daude lehen aipaturiko kasuak: Guadalajara, Iruñea eta Bañarain. Presioak egon badaudela, adierazten dute. Liburutegien menpekotasuna botere politikoekiko, eta erakunde leialtasuna, eztabaida gaiak direla erakusten dute.
Iwetel zerrendan irakurri dut batzuek euren buruei galdetzen dietela: Non dago banakakoaren kontzientziaren askatasunaren eta erakundeekiko leialtasunaren arteko muga?
Marie Kuhlmannek dioenez zentsura ez da amaitu. 242 orrialdean bere etorkizunaz jarduten du, eta dio: ” Zentsura araua da, askatasuna salbuespena; zentsura ez da pasadizo bat, edo zibilizazioaren iraganeko pasarte bat…”
Zuen txanda.
