Nov / 2017

Literatura e Historia

Desde Heródoto, la historia nace en realidad como una disciplina narrativa. Esta condición de relato de los hechos sucedidos se ve claramente, por ejemplo, en la primera acepción del DRAE para el término historia: “Narración y exposición de los acontecimientos pasados y dignos de memoria, sean públicos o privados”.

Literatura e historia comparten su condición narrativa, lo que crea vínculos entre ellas. Ambas construyen relatos y ambas emplean mecanismos literarios. Y también se influyen mutuamente. La historia es una materia esencial para la literatura (basta recordar, por ejemplo, que no pocas de las obras de Shakespeare se inspiran en crónicas). Pero la literatura también interviene en el discurso de la historia. Y no solamente como documento, como fuente (pensemos en La comedia humana de Balzac). La literatura influye en nuestra percepción de lo que hemos sido y de lo que somos. Construye nuestro imaginario e influye en la manera en que nos contamos a nosotros mismos la historia.

La novela es el gran género de nuestro tiempo, el gran artefacto narrativo de la modernidad, y por eso mismo es seguramente en la novela donde las relaciones entre literatura e historia son más complejas y fecundas. En Literaktum 17 hemos querido abordar estas conexiones en el ciclo “Novela e historia”, en el que participarán cuatro importantes novelistas en cuya obra el horizonte de la historia es especialmente relevante.

Almudena Grandes abrirá esta edición de Literaktum hablando de su nueva novela, Los pacientes del doctor García, cuarta entrega de un ambicioso proyecto literario, Episodios de una guerra interminable, en el que Grandes explora las posibilidades literarias de varios momentos de la historia del siglo XX. En su última novela, el relato se sitúa en el franquismo y en los primeros años de la II Guerra Mundial, mostrándonos con su habitual pulso narrativo una historia basada en personajes reales.

Uxue Alberdi acaba de publicar Janisjoplin, una novela que retrata, a través de su protagonista, Nagore Vargas, casi treinta años de la historia de Euskadi, desde 1982 a 2010. El conflicto vasco, las drogas, la liberación sexual de las mujeres, la música… Décadas de cambio acelerado como trasfondo de una Bildunsgroman llena de fuerza en la que la memoria configura el relato de lo sucedido.

El ciclo “Novela e historia” lo cerrarán Ignacio Martínez de Pisón y Bernardo Atxaga. Bajo el título de “Los relatos de la Transición”, y a partir de la última novela de Pisón, Derecho natural, ambos escritores repasarán la importancia de las relaciones entre literatura e historia en su obra, con especial atención al final de los 70 y a la década de los 80, una época que actualmente parece vivir una relectura profunda.

La Comédie Humaine [Honoré de Balzac]

Nov / 2017

Komikia: jaialdiaren hitzaurrea

Autor: Liburu dantza

Bere kolaborazio berrien artean, Literaktum jaialdiak bat egin du aurten Komikilabea jardunaldiekin. Azaroaren 8 eta 11 bitartean Komikilabeak gaur egungo komikiaren erretratua egin du, gonbidatu azpimarragarrien eskutik. Bi zikloen gertutasunak elkarlanera eraman gaitu, eta Komikilabearentzat epilogoa dena, Literaktumentzat hitzaurrea da.

Literatura y cómic: caminos de ida y vuelta hitzaldian Jorge Carrión idazleak bi arlo hauen arteko harremanak aztertuko ditu. Carrión Literaktumeko azken bi edizioetan egon da ere. Duela bi urte berak ireki zuen jaialdiaren Liburu lurraldea atala, Librerías saiakera bikainarekin (hainbat hizkuntzetara itzulia izan dena eta sari ugari jaso dituena). Eta iaz Carriónek koordinatu zuen, DSS2016-ren programaren barruan eta Literaktumekin elkarlanean, Munduko Liburu-denden Topaketa. Guzti honek Carriónen ezagutza zabala azpimarratzen du, eta komikiaren arloa ez da salbuespena.

Carrión ez da komikira ikerlari eta kritiko bezala hurbildu bakarrik. 2015ean Barcelona. Los vagabundos de la chatarra komikia argitaratu zuen Sagar Forniésekin batera (lan hau Bartzelonako Komikiaren Saloian finalista izan zen 2016an).

Komikia eta literaturaren arteko loturak aztertzen dituen ekitaldi honetan Carrión ez da bakarrik egongo. Bere hitzaldiaren ostean, Espainiako ilustratzaile literario nagusienetako birekin arituko da solasean: Sara Morante eta Javier Olivares.

Sara Morantek Espainiako argitaletxe garrantzitsuenentzak egiten du lan. 2012an Euskadi Saria jaso zuen Vsévolod Garshinen La flor roja liburuaren ilustrazioengatik. Solasaldi hau ez da Sara Moranteren parte-hartze bakarra Literaktum jaialdian. Ernest Lluch Kultur Etxean Corpus erakusketa bisitatu daiteke ere. Bertan, Morantek bere iruditeria pertsonala definitzen duten lanak bildu ditu, beti emakumearen figura zentroan jarrita. 2015ean Morantek bere lehen nobela idatzi eta ilustratu zuen: La vida en las paredes.

Javier Olivares ibilbide luzeko ilustratzailea da, 80ko hamarkadan Madriz aldiazkarian hasi zenetik. Hainbat eta hainbat mediotan kolaboratu du ordutik. Gaur egun, bere marrazkiak El Mundo, El País Semanal edo Jot Down-en ikus daitezke, beste askoren artean. Ilustrazio master baten sortzailea da ere, eta Espainian eta Latinoamerikan tailerrak ematen ditu maiz.

ilustración de Ainara Azpiazu ‘Axpi’

Nov / 2017

Literaktum 17: un festival que crece

Autor: Liburu dantza

Literaktum vive este año una edición especial. Cambia sus fechas de mayo a noviembre. Incluye nuevas secciones. Aumenta su programación. Renueva su imagen. Amplía su red de colaboraciones. El festival crece para afrontar nuevos retos mientras sigue fiel a su propósito principal: acercarse a la literatura en conexión con otros lenguajes y disciplinas y con los debates de nuestro tiempo.

Literaktum quiere trazar un mapa de la literatura. Uno entre los muchos posibles. Porque la literatura es plural y babélica: una red infinita de palabras que explora el mundo y a nosotros en él. Por eso Literaktum propone caminos para que todos y todas encuentren su libro, su autor, su actividad.

La novela y su relación con la historia, la vigencia de la utopía -y sus sombras distópicas- y el libro ilustrado serán los temas principales de Literaktum en esta edición. Sin olvidar las relaciones de la literatura con la música, el cine, el pensamiento, el cómic, el periodismo, la gastronomía o el paisaje.

Entre las novedades más importantes de este año hay que destacar la incorporación de nuevos colaboradores a este festival en red que es Literaktum: UPV-EHU, Filmoteca Vasca, Kutxa Kultur, los departamentos de Cooperación, Derechos Humanos, Diversidad Cultural y Juventud del Ayuntamiento de San Sebastián, la Cofradía Vasca de Gastronomía, dBus y Euskarazko Wikipedia se suman a un proyecto que crece de su mano.

También hay que mencionar la puesta en marcha de Literaktum Txikia, un amplio programa infantil a lo largo de todo el festival. O las siete exposiciones que podrán visitarse en diversos puntos de la ciudad. O las colaboraciones especiales con el ciclo Nosferatu y con las jornadas de cómic Komikilabea.

El mapa está desplegado en tus manos. Ya solo falta elegir las rutas. Y disfrutar.

Literaktum 2017

May / 2016

Bernardo Atxagari elkarrizketa

Autor: Liburu dantza

“Estereotipoen aurka egitea da nire asmoa”

Larunbatean irakurleek Muskerraren bidea ezagutzeko aukera izan zuten, eta Bernardo Atxaga bera izan zuten bidelagun. Atxagarekin hizketan jardun dugu proiektuaz eta literaturaz.

Aritz Gorrotxategi: Irakurleek Muskerraren bidea zure gidaritzapean ezagutzeko aukera izango dute. Nola sortu zen ekimena? Zure kontua izan zen ala udalaren edo beste norbaiten proposamena?

Bernardo Atxaga: Herriarekin lotutako hainbat proiektu izan ditut, horien artean Ipupomamua izenekoa. Ateratzear zegoela, zapuztu zen proiektua eta zapuztu nintzen ni. Hainbat egilerekin hitz egin nuen proiektua gauzatzeko, eta ez zen nolanahiko proiektua, berezia zen. Baina zapuztu zen, administrazioaren kontuak zirela eta. Hala ere, nik uste beti egon dela Asteasuko Udalaren aldetik eta baita nire aldetik ere zerbait egiteko gogoa. Hizketaldi bat izan genuen orain bospasei urte, baina hura ere ahaztuta geratu zen. Udalak proiektuaz hitz egin zidan berriro, eta nik ideia hura nireganatu eta zehaztu egin nuen, marrazki eta guzti. 2016ko Hiriburutza dela eta, Xabi Payarengana jo nuen proiektuarekin, hura gauzatzeko diru eske, eta hari eta 2016ko egitasmoari esker aurrera atera zen.

AG: Jada izan ditu hainbat bisitari, ezta?

BA: Orain gutxi lagun amerikano batzuk izan dira. 13an, Literaktumeko parte hartzaileak datoz. 28an, berriz, Stanford unibertsitateko ikasleak…

AG: Proiektu hau, behintzat, gauzatu da…

BA: Nire bizitzan ez dakit zenbat proiektu izango nituen buruan, eta asko ez dira aurrera atera. Beste mundu batean bizi banintz bezalakoa izan da. Eta oraingo honetan atera egin da. Niretzat poz handia da zerbait gauzatu dela ikustea.

AG: Obabakoaken Axular izan zuen gidari hango osaba indianoak. Dante eta Virgilioren aurrekaria ere hor dago. Orain, zuk egingo duzu lan hori larunbateko bisitariekin…

BA: Edozein bidetan dago unibertsoaren zirkulu bat, mandala esaten zaien sinbolo horien antzeko bat. Bide horretan doan edozeinek unibertso bat topatuko dut. Demagun botaniko bat doala gidari. Bide inguruan dauden belarrei eta horien gorabeherei buruz hasiko balitz hizketan, loreei buruz eta abar… Hori ere unibertso bat da, eta haren gai guztiak ibilbidean daude. Baina, era berean, paradoxaz, unibertsoa bezain zabala izan daitekeen mundu horrek estereotipoaren itxitura edukitzen du normalean bere barruan. Ez naiz ohiko estereotipo klasistez bakarrik ari —nekazariak, animaliak, kultura gabekoak…—, baita Euskal Herriko ideologien, bertan sortutakoen begirada urritzaile eta estereotipatuaz ere. Hortaz, horkoa naizenez gero eta inguru hori ondo ezagutzen dudanez gero, nire asmoa da estereotipo horren aurka egitea, nahiz eta harrigarria den zenbaterainoko indarra duen. Gero badira bertakoan estereotipoa baizik ikusten ez dutenak. Esaterako, lehengoan batek esaten zidan pilotak bazuela bere koska, baina harrijasotzaileak eta horiek bakarrik indar kontua zirela. Eta nik esan nion: hori da esatea boxeoa dela bi pertsona joka.

AG: Eta zu errebelatu egiten zara horren aurrean…

BA: Bai, eta, gainera, jendea harrituta utziko dut. Liburuan esaten ez ditudan gauza batzuk esango ditut larunbateko ibilaldian. Ez kontu horiek isiltzea erabaki dudalako, gauza batzuk idazteko eta besteak esateko direlako baizik. Jendeak buruan dituen estereotipoak apurtzera noa. Aldi berean, lortuko banu gaiari unibertsaltasun bat ematea. Adibidez, esaten duzu “ehiztaria”, eta ehiztaria da, nik zer dakit, Bulanoko Joxe. Bai, baina hasten zara atzeraka, eta hariak, gutxienez, Greziako mitologiaraino garamatza. Hor mugitu nahi dut nik, sistole eta diastole horretan.

AG: Zure literaturaren atzean hori dago. Obabakoaken atzean landa mundutik unibertsaltasunerako jauzia dago, eta jauzi hori egitea posible dela frogatzea.

BA: Nire asmoa, baita ideologikoa ere, hori izan zen. Camilo Lizardi erretorearen ipuinean basurde zuri bat agertzen da…

AG: Beti pentsatu izan dut Ulisesi txikitan erasotzen dion basurdearekin lotura duela. Eraso horren ondorioz orbain bat geratzen zaio, eta Troiatik Ithakara itzultzen denean, mozorrotuta, etxezainak orbain horri esker ezagutzen du.

BA: Bai, eta hor oso lotura polita sortzen da mitologia klasikoarekin, eta batzuetan konturatu gabe gertatzen da. Liburu klasiko bat irakurtzen hasten zara, eta bat-batean, hara, “hemen dago eta!”.

AG: Basurdea zuria denez, jende askok Moby Dickekin ere lotzen du…

BA: Nik mundu klasikoa nuen gogoan, baina hainbat lotura egin daitezke. Ulisesen historiarena Marko Polorekin ere betetzen da. Ematen du gure kulturan, eta nik gero eta gehiago sinisten dut horretan, kaosari forma emateko badaudela errepikatzen diren egitura batzuk. Eta, esaterako, mozorrotuta agertzen den irudiarena asko errepikatzen da, baita inauterietan ere.

AG: Bitxia da, izan ere, joan-etorriko tradizio bat da. Mundu klasikotik Mila gau eta bat gehiagoren mundura igaro zen, eta handik berriro itzuli zen gurera Boccaccioren Dekameroiarekin edo Cervantesen Kixotearekin.

BA: Hor badago batasun bat, ilargiaren ibileraren moduko bat. Greziatik Bizantziora joan zen, gero Andaluziara… Aristotelismoa ere hor dago.

AG: Averroesek eta Avizenak hortik edan zuten…

BA: Bai, eta bidaia ez da izan Greziatik Italiara eta gero Europara, baizik eta Konstantinoplara, Egiptora, eta Al-Andalusera. Niretzat zoragarria da gertaeretan forma edo aritmetika bat topatzea, behin eta berriz errepikatzen diren arketipoak. Erreten batzuk eginda baleude bezalakoa da, eta horietatik kultura bakoitza berritu egiten da.

AG: Liburua eta liburu-dendak izan dira aurtengo Literaktumeko hizpide nagusienetako bat. Gaur egun hainbat jaialdi edo ekitaldi egiten dira liburuarekin lotuta, eta, zenbaitetan, badirudi ikuskizunak gaina hartzen diola liburuari. Ez ote dago liburua bera bigarren mailan geratzeko arriskua?

BA: Hara, ni zuzeneko emanaldietara joaten hasi nintzenean, hasieran iruditu zitzaidan hori urrezko arrautza zela, eta pentsatu nuen; hau da soluzioa. Gero, apurka konturatu naiz jendaurrean ibiltze horrek premia batzuk dauzkala, eta estradu batera igotzen bazara antzerkiaren munduan zaudela. Horrek beste zerbait bihurtzen du komunikazioa, ez da erabat literarioa. Hori oso garbi ikusi nuen Alemaniako poesia emanaldi batera joan nintzenean. Leku askotako jendea zegoen, eta, bat-batean, hara non azaltzen den poeta bat bere familia osoarekin: batak soinua jotzen zuen, besteak jauziak egiten zituen, eta horrela. Punky bat ere azaldu zen, histrionismo izugarriarekin. Eta, horien ondoren, Juan Gelman poeta argentinarra azaldu zen. Eta nik pentsatu nuen: Gelman aurreko horiek baino askoz ere hobea da. Hasi zen bere argentinar kutsuko gaztelerarekin errezitatzen, leun-leun… Aurrekoak, berriz, saltoka eta makakorroka. Kontua da inor ez zela Gelmanen poemez ohartu ere egin. Orduan pentsatu nuen: hemen ere kontuz ibili behar da. Gehienetan ez gara oreka batera iristen, kable baten gainean gabiltzala ematen du, eta ez dakit horrela ezer konpontzen den. Gero eta arinkeria handiagoa ikusten dut horretan. Soluzioa gehiago dira hitzaldiak eta horrelakoak. Azkenean, deskubrituko dugu berriro Mediterraneoa, eta esango dugu irakurtzea dela etxera joatea, argia piztea eta liburuarekin bakarrik egotea. Beste guztia oso bigarren mailako kontua da. Platonek esaten zuen osasuna dela gimnasia, eta ez afeiteak.

AG: Teknologia berriek asko aldatu dute bai bizitza bai literatura ulertzeko modua. Guztiarekin, jendeak idazten segitzen du, liburuak argitaratu nahian. Zer aholku emango zenioke idazle hasi berri bati?

BA: Ideia bat eduki behar da buruan, eta oso egoskorra izan ideia horrekin. Literatura eta idazketa ahalegin etengabeko baten moduan. Eta erraza ematen du, baina egoskorrak gutxi gara.

AG: Azken aldian poesia aldarrikatzen entzun zaitut. Zer du zuretzat berezia poesiak?

BA: Kimikoki esango dizut: literatura esaten zaion soluzio horretan badago elementu bat guztia markatzen duena, eta hori poesia da. Niretzat, gaur egun, galdetuko balidate zer interesatzen zaidan gehien, erantzungo nuke: poesia esaten zaion hori. Eta poesia egon daiteke poemetan, elkarrizketetan, nobela batean edo leku askotan. Gauza bat misterioa eta bestea erlijioa, eta badakigu lotura bat egon dela historikoki bien artean, baina oso ezberdinak dira. Eta poesia ere atzean dagoen zerbait da. Irudi hori datorkit burura… Jainkoak Adan eta Eba hatsa botatzen sortu zituen, eta niretzat hats hori, hats original hori, poesia izango litzateke.

AG: Bukatzeko: zer liburu irakurri zenituen gaztetan oraindik ere lilura eragiten dizutenak?

BA: Bat zalantzarik gabekoa, hamasei urterekin irakurri nuen poema bat, hunkitu ninduena eta gaur ere hunkitzen nauena, Garai txarrak dira lirikarentzat izenburukoa, Bertolt Brechtena. Eragin handiena da nire bizitzan, eta harrigarria da nire poesiaz hitz egiten dutenean ez dutela inoiz ere aipatzen, eta ebidentea da. Poesia ez da soilik goi mailako erregistro hori, eta Brechten Poemas y canciones liburu hura niretzat erabakigarria izan zen. Beste egile bat Edward Lear da, Grimmelshausen-en Simplicissimus ere, pixka bat estrabagantea dela. Dadaismoaren estrabagantziak ere, Ouliporenak. Eta, batez ere, Lewis Carroll. Niretzat Carroll errebelazio bat izan zen. Goetheren Hautapen-ahaidetasunak ere aipatuko nuke, Lichtenberg-en aforismoak, Borges… Guretzat Borges irakasle bat izan zen, eta haren poesia izugarri gustatzen zitzaidan. Gero, agian, urrundu egin naiz haren prosatik, haren jarrera ingeniosotik. Baina eragin handia izan zuen nigan.

Bernardo Atxaga © BASSO CANNARSA

May / 2016

Porrotaren poetika

Autor: Liburu dantza

Ez da ariketa erraza joan den ostiralean Ernest Lluch Kultur Etxean “Literatura y fútbol” titulupean garatu zen solasaldia laburtzea, gai eta erpin asko izan baitzituen. Gainera, nire buruari erronka zehatz bat jarri diot: futbolaz bezainbeste literaturaz hitz egitea. Eta bihoa aurretik nire aitortza: futbolzalea naiz (hots, ez hooligan-a). Inor ez da perfektua. Eta, ezinbestean, Realekoa. Etxeko taldea izateaz gain, ni txikia nintzenean ligako talde onena baitzen. Nik Arkonada izan nahi nuen, Zamora, Satrustegi, Lopez Ufarte… Naizena izatearekin konformatu behar izan dut, eta ez da gutxi. Garai bertsuan Zico eta Socratesen Brasilez maitemindu nintzen; gero, Maradonaz, geroago Sacchiren Milanaz, eta, oraintsuago, Messiz. Ordu gogoangarriak igaro nituen txikitan futboleko kromoekin jolasean. Jokalari jakin bat lortzen ez banuen, egunkaritik haren argazkia moztu eta kolaz itsasten nuen kartoi puska batean.

Baina natorren harira. Hiru solaskide izan ziren urte askoan itxuraz elkarren aurkakoak diren futbolaz eta literaturaz hizketan. Santiago Roncagliolok eta Santiago Segurolak bi gai horiez duten ezagutza agerian utzi zuten, eta lan horretan lagun izan zuten Aixa de la Cruz, moderatzaile gisa. Roncaglioloren ustez, Berlingo harresia erortzearekin batera hasi ziren gauzak aldatzen. Ordura arte ideia-egitura sendo bat defendatu behar zen. Gerra Hotzaren garaia zen, ideologiena, baina murrua erori ondotik, badirudi ideologien mundu hori apurtzen joan zela, eta jendearen benetako bizitza bihurtu zela pentsamenduaren ardatza. Eta, jakina, futbola bizitza erreal horren zati garrantzitsua da. Segurolak azpimarratu zuen futbola gizarte klase baxuekin lotzen zela, gauza herrikoiekin. Hori dela eta, idazle askok mespretxu puntu batez begiratzen zituzten futbol kontuak, baina Nick Hornbyren Fever pitch eleberriarekin hasi ziren gauzak aldatzen. Segurolaren ustez, nobela horrek duintasuna eman zion futbolaren eta literaturaren arteko harremanari, eta, hortik aurrera, Britainia Handiko idazleek konplexurik gabe erabili izan dute futbola literatur gaitzat. Hego Amerikan ohikoagoa izan da bien arteko ezkontza. Hor ditugu, besteak beste, Osvaldo Soriano, Fontanarrosa edo Eduardo Galeano. Azken honen El fútbol a sol y sombra biziki gomendagarria da. Segurolak Valdano goraipatu zuen, bai eta haren liburuak gomendatu ere.

Bitxiki, AEBetan kirolaren eta literaturaren arteko lotura hasiera-hasieratik izan da naturala. Kirola amerikar abenturaren eta epikaren osagai bat da, eta idazle askok idatzi dute kirolari buruz edo kirolariak izan dira. Hemingway, Norman Mailer, John Irving, Don DeLillo… Ez dute beldurrik edo lotsarik kirolaz hitz egiteko, beren izaeraren eta kulturaren zati bat baita. Europa intelektualagoa da, eta gehiago kostatu da futbola literaturan sartzea eta onartzea.

Kontrako aldean legoke, adibidez, Borges. Bi solaskideek aipatu zuten adibide gisa. Idazle argentinarrak futbola gorrotatzen zuen, futbolfoboa zen. Elkarrizketa ezberdinetan argi utzi zituen futbolfobia horren aztarnak: «Futbola bere horretan ez zaio inori interesatzen. Jendeak ez du sekula esaten: bai arratsalde ederra igaro dudala, bai partida ederra ikusi dudala, nahiz eta nire taldeak galdu. Ez dute halakorik esaten garrantzia duen gauza bakarra emaitza delako. Ez dute jokoaz disfrutatzen». Esaldiak zer pentsa emango lioke entrenatzaile bati baino gehiagori. El Alephen egileari futbola estetikoki zatarra iruditzen zitzaion, «hamaika jokalari beste hamaikaren kontra baloi baten atzetik korrika ez dira bereziki ederrak». Futbolari buruz esan zituenen artean leunenetakoa da hori. Baditu gordinagoak: «el fútbol es popular porque la estupidez es popular». Behin, Amorin idazle uruguaiarrarekin joan omen zen Argentina eta Uruguairen arteko partida bat zuzenean ikustera. Bada, lehenengo zatia amaitu zenean, Borges eta Amorim estadiotik joan ziren, ez baitzekiten bigarren zati bat zegoenik.

Roncagliolok, ordea, futbola aldarrikatu zuen literatur gai gisa. Idazle perutarraren ustez, porrotak garaipenak baino literaturtasun handiagoa dauka, eta askoz ere poetikoagoa da. Porrotak gure barruko alde zailenekin jartzen gaitu harremanetan. Ederragoak dira porrotak. Gainera, futbolean badago xalotasun betiereko moduko bat. “Oraingoan irabaziko dugu”, esaten dio zaleak bere buruari edo inguruan dagoen zaleari. Gauzak hobetu daitezkeela pentsatzen du zaleak, ez du inoiz esperantza galtzen. Fede xalo moduko bat da berea, astebururo berritzen dena. “Gaur bai!”. Roncagliolok esan zuen Atlético de Madrid taldeko zalea dela, eta urte askoan porrota ezagutu dutenez, orain benetan gozagarria dela garaile izatea.

78ko Munduko Kopa behin eta berriz agertu zen hizketaldian zehar: Videlaren erregimena, ustezko irregulartasunak eta tranpak… Hainbat erregimen totalitariok futbola bere interesetarako erabili duela azpimarratu zuen idazle perutarrak. Are gehiago, faxistei izugarri atsegin zaizkiela Munduko Kopak: futbol zelaia goraino betea, denak talde edo ideal sinple baten alde estu elkartuta, koloreak… Canettik sakonki aztertu zuen gaia Masa eta boterea saiakeran. Pentsa, Argentinako Munduko Kopa hartan Videlak giza eskubideen aldeko aldarria egin zuen behin eta berriz kameren aurrean, baina Munduko Kopa ospatzen zen zelaitik oso gertu erregimenaren aurka zeudenak torturatu egiten zituzten. Munduko Kopa hartako finala Holandak eta Argentinak jokatu zuten, eta Argentina atera zen garaile. Roncagliolok ekitaldi hartan oinarritutako nobela kritiko bat dauka, eta nobela hura berehala itzuli zen Holandan, Munduko Kopa hura biziki gorrotatzen baitute.

Segurolak futbolaren zinismoa salatu zuen, eta azken hamarkadetan diruak eta interes ekonomikoek futbola pozoitu dutela gaineratu zuen. Berlusconiren eredua aipatu zuen, zeinak futbola erabili baitzuen boterea eskuratzeko. Futbolaren arrakastak atxikipena eta kohesio soziala eragiten du. Berlusconik Forza Milan leloa hartu eta Forza Italia bihurtu zuen hauteskundetara aurkezteko, bai eta irabazi ere. Santiago Bernabeuko palkoko negozio ilunak ere aipatu zituen kazetariak. Ustelkeria horrek, apustuek edo dopin kontuek futbolaren gainbehera ekar dezaketela ohartarazi zuen.

Gero eta zailagoa da futbola begi xaloekin ikustea. Futbolaren inguruan dauden interes ilunek zikindu egiten dute kirola bera. Horregatik esaten dute futbola haurtzaroaren kontua dela, benetan xaloa zaren garaikoa. Haurtzaroko heroiak tinta ezabaezinez finkatuta geratzen dira haurraren gogoan. Hilezkorrak dira. Gero, heldua bihurtzen zara, eta hor hasten dira komeriak. Heroiak mertzenario bihurtzen dira, traidore, alfer, kalamidade, ligak bata bestearen oso antzekoak, bereizezinak ia… Baina baloiak berdegunean biraka jarraitzen du, eta gu hari begira, Sisifo bere harriari nola. “Gaur bai…! Oraingoan irabaziko dugu!”, haurtzaroan bezain xalo. Edo gure burua engainatu nahian.

S. Segurola, A. de la Cruz & S. Roncagliolo

May / 2016

Irudimenaren aldeko aldarria

Autor: Liburu dantza

Liburu-dendak izan ziren Rivasen hitzaldiaren ardatza. El último día de Terranova du izenburua bere azken nobelak, eta Terranova hori, hain zuzen ere, liburu-denda bat da. 2014. urtea da, eta liburu-denda desagertzeko arriskuan dago. Hirurogei urte eman ditu irekita, eta urte horietan guztietan babesleku bat izan da irakurzaleentzat, iheslarientzat, disidenteentzat, liburu debekatuentzat, kultura-kontrabandistentzat eta abar. Haatik, liburu-denda ez da arriskuan dagoen denda bakarra. Nobelaren hasieran, protagonista den Fontana jaunak paseo bat ematen du Farora bidean, eta denda asko arriskuan daudela ohartzen da. Socrates kioskoa, Boreal lanpara-denda, Ambrosía gozodenda, Ovidio taberna, La Donna Moderna lentzeria… Gehienetan zoritxarreko afixa bat ikus daiteke kanpoaldean: liquidación por cierre edo liquidación total.

Rivasen ustez, dendak bakarrik ez, gizakia ere dago arriskuan. Giza-espazioak ixtea seinale txarra da, gizakia bera etxegabetzea baita. Ekosistema oso bat dago iraungitze arriskuan dago, kulturaren ekosistema, transmisioarena, memoriarena. Liburu-dendak kulturaren likido amniotiko moduko bat dira, eta, desagertzen badira, umezurtz gera gaitezke, ez-leku batean. Liburu-dendak espazio biziak dira, eta han denok gara berdinak. Ez bakarrik gure artean, baita espazioan eta denboran zehar ere. Shakespeare eta Cervantes liburu-dendan daude, eta haiekin hitz egin dezakezu. Idazleak han daude, haiekin hitz egin dezakezu, haien lurraldera eta garaira bidaiatu…

Irudimenaren aldeko aldarria egin zuen idazle galiziarrak, eta bereizketa egin zuen irudimenaren eta fantasiaren artean. Nobela bat idaztea lehen existitzen ez zen leku bat sortzea da, nahiz eta baduen errealitatearekin lotutako oinarri bat. Nobela leku psikogeografiko bat da, bai eta historiaren inpozisioaren aurka borrokatzeko modu bat ere. Horixe da literaturaren berezitasuna: historiaren intimitatea eta egunerokotasuna erakusteaz gain, benetako historia bat sortzen du. Izan ere, nobela ez da abstrakzio hutsetik sortzen, errealitatearen murmurioa izaten du atzetik. Gainera, nobela bat ezin da tesi edo ideologia baten menpe egon. Nobelak pertsonaietatik kontatu behar du, pertsonengan gertakariek zer eragin duten erakutsi behar digu. Are gehiago, sarritan irudimenezko pertsonaiak, fikziozkoak alegia, errealitatearen zati dira. “Kalean dauden estatuak baino benetakoagoak dira, historia liburuetan agertzen diren hainbat pertsonaia baino benetakoagoak”. Rivasek aitortu zuen nobela bukatu arren, liburuko pertsonaiekin hizketan jarraitzeko gogoa izaten duela oraindik.

El último día de Terranova erreferentzia literarioez beteta dago, baina Rivasek ez ditu sartu erreferentzia horiek metaliteraturagatik edo erudizioagatik, liburuez ari delako baizik, eta liburuak izaki bizidunak direlako. Nobelako liburu horiek itsasontzietan datoz, maletetan, eta istorio asko dauzkate kontatzeko. Gainera liburuek konexioak, zubiak, hariak eratzen dituzten beste liburu edo egileekin; lurralde berri batera garamatzate, eta haiei esker memoriak bizirik dirau. Rivasek adibide batekin laburbildu zuen erreferentzia literarioen kontua. “Basoari buruzko nobela bat idazten baduzu, zuhaitzei buruz hitz egin behar duzu. Zer izen duten, zer forma, zer ezaugarri. Bada liburuekin beste hainbeste. Liburu-denda bati buruz ari banaiz, liburuei buruz ere hitz egin beharko dut”. Hala ere, nobelan ez dira bakarrik liburuak ageri. Gerra ondoko errealitatea ere islatzen du, eta hainbat gai eta kezka ukitzen ditu: frankismoaren errepresioa, irakasleen egoera, polio gaixotasunaren epidemia baten gorabeherak, drogak… Rivasek uste du nobelek badutela paralelismo halako bat arkeologiarekin. Urratsak uzten dituzte, eta irakurleak urrats horien bidez eraiki behar du bere istorio propioa. Irakurlea nobelaren parte hartzaile aktiboa da.

Liburuaren eta literaturaren usaina oso gaztetatik izan zuen Rivasek. Gogoan du literaturarekin izan zuen lehen harremana ahozkoa izan zela. Amak Rosalia de Castroren poemak eta abestiak errezitatzen zizkien. Eta etxean izan zuten lehen liburua arrebak eta berak erosi zioten amari, opari gisa. Idazle galiziarrak gogoan du liburu-dendara joan eta libururik mardulena aukeratu zutela, 5.000 años de historia. Hain zen astuna, ezen bien artean eraman baitzuten etxera erreleboak eginez. Liburu haren ondotik liburu gehiago sartu ziren etxean.

Etxeko giroaz ere jardun zuen. “Nire gurasoek Becketten pertsonaiek bezala hitz egiten zuten”. Aitak igeltsero gisa lan egiten zuen eraikuntzan, eta sarritan goitik behera bustita etortzen zen etxera. Rivasek gogoan du aitaren lanerako arropa sukaldean zintzilikatuta egoten zela, baina apenas lehortzen zela egun batetik bestera. Sukaldeari bilbotarra esan omen zioten, burdinazkoa zelako. Rivasek gaztetatik erabaki zuen idazle izan nahi zuela, eta miresten zituen idazleak kazetari ere bazirenez, kazetaritzatik jotzea erabaki zuen. Hala ere, ez zegoen Kazetaritza Fakultaterik Galizian, eta A Coruñako egunkari batean sartu zen lanean hamabost urterekin. Gero, ofizio hura zainetan zeramala ohartu zenean, Madrilera joan zen kazetari ikasketak egitera. Amak aholku bakarra eman zion: ”bilatu bustiko ez zaren lan bat”. Rivasek, umoretsu, onartu zuen amari kasu egin ziola, baina kazetaritzan asko busti beharra dagoela. Horretan dabil. Eta jarrai dezala luzaroan. Irakurleok zinez estimatuko diogu.

Manuel Rivas @ San Jeronimo [sala de actividades]

Manuel Rivas @ San Jeronimo [ekitaldi aretoa]

May / 2016

Philip Rothen itzal luzea

Autor: Liburu dantza

Atzoko saioan Jordi Fiblak eta Slawka Grawoskak Philip Rothi buruz jardun zuten. Jordi Fibla itzultzaileak ondo ezagutzen du idazle estatubatuarraren obra. Are gehiago, haren hemeretzi liburu itzuli ditu. Itzultzaile oparoa da, eta ingelesetik ez ezik, frantsesetik ere egin ditu itzulpenak. Nabokov, Kipling, D.H. Lawrence, John Kennedy Toole, Gordimer, Coetzee, John Irving edota Saul Bellow itzuli ditu. Japoniar literaturako lanak ere itzuli izan ditu, tartean, Mishima eta Genji Monogatari, XI. mendeko japoniar klasikoa, baina horiek ez ditu zuzenean japoniarretik itzuli, ingelesetik baizik. Hala ere, japoniarra ikasten ari da, eta aurki hizkuntza horretatik zuzenean itzuli ahal izatea espero du. Orain arte emaztearen laguntzarekin itzuli du japoniarretik. Izan ere, Fiblaren emaztea japoniarra da, eta japoniarrez hitz egiten die bere haurrei. Iaz Itzulpengintzaren Sari Nazionala jaso zuen Fiblak, eta umorez hartu zuen saria. Ez daki zergatik eman zioten justu iaz, urteak baitzeramatzan hautagai gisa bere burua aurkezten. “Nire ustez bi hautagairen arteko lehia estua zegoen, eta epaimahaikideak bi horien artean erabakitzeko gai ez zirenez, saria hirugarren bati ematea erabaki zuten. Eta niri egokitu zitzaidan”.

Itzulpengintzari buruzko ohar mamitsu batzuk ere egin zituen Bartzelonan jaiotako itzultzaileak. Sarritan ezin da jatorrizko egileak idatzi bezala itzuli, hitz baliokiderik ez dagoelako. Halakoetan irudimena eta intuizioa dira nagusi. Izenburuekin antzeko zerbait gertatu izan zaio. Zenbaitetan ia ezinezkoa da jatorrizko izenburua bere horretan itzultzea. Rothen The Human Stain-ekin gertatu zitzaion. Edo atzoko solasaldirako hautatu zuten Roth beraren Everyman liburuarekin. Komertzialtasun irizpideak medio, Fiblak Humano izenburupean itzuli zuen. The Dying Animalekin ere beste horrenbeste gertatu zitzaion. Kasu honetan, Isabel Coixet zinemagileak liburu horretan oinarritutako bertsio bat egin zuen zinerako, eta izenburua aldatzea erabaki zuen. Elegy jarri zion, eta Fiblak izenburu hori bera erabili zuen gaztelerazko itzulpenerako: Elegía. Bestalde, Fiblak aitortu zuen diru gehiago irabazten dela best-sellerren itzulpenarekin goi mailako idazleenekin baino. Esate baterako, Fiblak Danielle Steel egile erromantiko ezaguna itzuli du, eta eskubide kontuak direla eta, diru-sari oparoagoa jaso izan du halakoetan.

Nolanahi ere, Philip Roth da Fiblaren egile gogokoena, eta hura da ondoen ezagutzen duena. Hura baino gehiago, haren obra, Roth bera ez baitu inoiz ezagutu. Ia ezinezkoa omen da, idazlearen isolamendurako joera dela eta. Fiblak biziki atsegin du Rothek biografia eta fikzioa nahasteko duen trebezia. “Amaierako emaitza ez da biografikoa, sormen hutsa baizik”. Arestian esan bezala, Rothen hemeretzi liburu itzuli ditu. Bada marka! Gehiago ere itzuliko lituzke, baina Rothek idazteari uztea erabaki zuen 2012an. Nemesis izan zen haren azken eleberria, Meettok argitaletxeak, Beñat Sarasolaren eskutik, euskarara ekarri zuena.

Rothen maisulanen zerrenda oso luzea da: Portnoy´s Complaint, Zuckermanen saila, The Counterlife, Sabbath’s Theater, Operation Shylock, American Pastoral, The Human Stain, The Plot Against America… 2006an, The New York Times Book Review-ko zuzendari Sam Tanenhausek gutun bat bidali zien hainbat idazle, literatur-kritikari, editoreri eta literaturaren munduko ekintzaileri, eta gauza bat eskatu zien: azken hogeita bost urtetako estatubatuar nobelarik onena izendatzeko. 22 liburu izan ziren aipatuak. Eta 22 horien artean Philip Rothen sei eleberri zeuden.

Bere ibilbidean zehar, Roth idazle transgresorea izan da, bad-boy moduko bat, ahoan bilorik izan ez duena, satirikoa, lotsagabea, gordina, sexuala eta judutar amorratua (fededuna izan ez arren). Idazle paregabea. 90. hamarkadaren amaieran, Harold Bloom kritikari ezagunak esan zuen Rothen sormen-isuria Shakespearenaren parean zegoela ia. “DeLillo, Pynchon eta Cormac McCarthy daude, baina diseinu erabatekoari, asmamenari eta originaltasunari dagokionez, nik uste Philip dela goren mailara gehien hurbiltzen dena”.

Estatubatuar idazle batek azkenekoz Literatur Nobel saria jaso zuenetik 23 urte igaro dira. Toni Morrisonek jaso zuen, hain zuzen ere, 1993an. Geroztik, behin eta birritan eskatu izan dute Nobela Philip Rothentzat. Hautagaien zerrendan goian izaten da beti, baina susmo guztien arabera, ez dirudi sari preziatua eskuratuko duenik. Zergatik? Bere izaera transgresoreagatik? Bere gordinkeriagatik? Batek daki. Agian ez da idazle onena izango (hori eztabaidagarria da, jakina), baina bai, beharbada, azken berrogei urteotako garrantzitsuena.

Jordi Fiblas @ Irakurgunea

Philip Roth

May / 2016

Herioren iheslariak gara

Autor: Liburu dantza

“Nitaz idaztea zutaz idaztea da” zihoen azken posteko amaierak. Anjel Lertxundik “zu”taz idatzi du ahots ezberdinak baliatuz: idazlea, emaztea, gizakia. Baina nor da liburuari izenburua ematen dion “zu” hori? Min-bizia duten emakume guztiak, gaitzaren aurpegiak. Indibidualizatzea saihestu du Lertxundik, irakurleak ez dezan pertsona jakin batengana jo. Zu oinazeari buruzko gogoeta bat da, bizipen baten kronika, aitortza bat, sufritzen ari den aldameneko horrengana heltzen saiatzeko modu bat. Bihotzarekin idatzitako liburu bat da. Liburu ezberdin bat. Beharbada, hori da Lertxundiren ezaugarri literario nabarmenena, ez da liburu bakarreko idazlea, eta bere ibilbidean gai, erregistro eta unibertso literario ugari sortzeko gai izan da. Hamaseigarrenean aidanezetik edo Tobacco daysetik Kapitain Frakasara, Otto Pettetik Zorion perfektuara, Ihes beteatik Zura, eta abar.

Zentzu horretan, orain arte aitortza pertsonal gutxi egindakoa zen Lertxundi. Beharbada Eskarmentuaren paperak saiakeran jo zuen bide horretatik, baina hango hausnarketak teorikoagoak ziren, eta Zurenak, berriz, pertsonalagoak, haragizkoagoak. Liburuko pasarte batean aitortzen duen bezala, “Bizitza batek ez du bere benetako neurria erakusten talka egin arte nahigabearekin”.

Liburua idatzi bitartean gauza bitxi bat gertatu zitzaion. Normalean, musikaren laguntzarekin idazten du Lertxundik, batez ere tonu edo trenpu egokia bilatzeko. Mozart gehiago atsegin duen arren, Bach nabarmendu zuen, beharbada hura baita bizitzaren misteriora gehien hurbiltzen den konpositorea. Zun, ordea, apenas erabili duen musikarik.

Lertxundik azaldu zuen hasieran liburua “ni”tik idatzia zegoela. Klasizismoan bekatu handitzat hartzen zen “ni”tik idaztea, baina erromantizismoak aldarrikatu zuen hain zuzen ere “ni”aren indarra. Protagorasek aspaldi esan zuen: gizakia da gauza guztien neurria. Gabriel Arestik “Munduaren neurria” poeman antzeko zerbait adierazi zuen: “Nire buruaz mintzatzen naiz, naizelako/munduaren neurria”. Hala ere, Lertxundiri literarioki astuna egin zitzaion “ni”tik bakarrik idatzitako hasierako zirriborro hura, eta “ni” horrekiko distantzia bilatzeko, beste ahots batzuk sartu zituen nobelan. Horren harira, armairutik atera ote den, galdetu zion umoretsu Goizalde Landabaso idazle eta kazetariak, Lertxundiren solaskide jardun zuenak. Anduk onartu zuen beldur eszeniko antzeko bat izan zuela liburuarekin hasieran, lotsa moduko bat. Aurki aterako da liburuaren gaztelerazko bertsioa, Gerardo Markuletaren itzulpenarekin. Itzulpen horren aurrean lasai agertu zen idazlea, “etxeko” elementua, elementu intimoa difuminatuta agertuko delako eta harrera literarioa izango delako.

Lertxundik irakurleek bidalitako oharrak gordetzeko ohitura du. Bitxiki, Zuri buruz jasotako oharrak, orain arte idatzitako beste liburu guztiengatik jasotakoak baino gehiago izan dira. Beharbada, gaiarengatik, beste irakurle mota bat hurbildu zaiolako. Azken batean, min-bizia presente dago gure bizitzan, eta gehienok bizi izan dugu kasuren bat gertutik.

“Bizitza osoa geneukan aurrean. Orain ez, izatez, lehen ere ez. Baina ez genuen horretaz pentsatzen”, dio liburuko pasarte batean. Zer egin muturreko egoeratan? Jainkoarengana hurbildu? Andurentzat jainkoa eta deabrua kontzeptu beraren aurkia eta ifrentzua dira. Liburua oinazeari buruzko hausnarketa bat da, baina humanismoaren barruan kokatua. Hitz gakoa duintasuna da, duintasunez jokatzea zer gerta ere. “Duintasuna galtzeari diot beldurra”.

Bide batez, medikuntzaren deshumanizazioa salatu zuen idazleak. Lehentasuna sistema da, ez pertsonak. Deigarria egiten zaio pertsonak artatzeaz ez dela ezer ikasten medikuntza fakultatean, ezta medikuntzaren historia bera ere. Lanbidea teknifikatu egin da, eta sarritan ahaztu egiten da pertsonekin ari garela, ez gaixotasunekin. Deshumanizazioa ez da soilik medikuntzaren alorrean ematen den zerbait, gizartean orokorrean gertatzen ari den zerbait ere bada.

Lertxundik eta Landabasok solasaldi bizia eta sakona eskaini ziguten, eta hainbat gai jorratu zituzten: literaturaren salbazioa, poesia eta itzulpengintza, Hanekeren Amour filma, gizon-emakumeen arteko rol aldaketa, Thomas Mannen Mendi magikoa, Camusen Izurritea, itzulpengintza… Hain zuzen ere, Lertxundik aitortu zuen damu zela lehenago itzuli ez izanaz, beste idazle bat hobeto ezagutzeko aukera izateaz gain, oztopo literarioak gainditzen ikasteko ariketa ezin hobea baita. Are gehiago, idazle gazteei horixe aholkatuko lieke: itzultzea.

Hitzak ez baitira nekatzen. Oraindik ez, ez Lertxundirenak. Ez gureak, ez munduarenak. Benetako plazera izan zen hura entzutea. Lezio bat literaturaz eta bizitzaz.

Anjel Lertxundi @ Alderdi Eder

May / 2016

Bizitzaren fikzioa, fikzioaren bizitza

Autor: Liburu dantza

Ostiralean Alaine Agirre idazlea eta pertsona ezagutzeko aukera izan genuen Koldo Mitxelena Kulturunean. Saioa ilunpean hasi zen, X hil da liburuaren errezitaldi dramatizatu batekin, Saioa Royoren ahotik entzun genuena. Ondoren, argiak piztu ziren, eta Jasone Osoro eta Alaine Agirre hizketan jardun ziren bai liburuaz bai idazle ofizioaz. Agirre beltzez jantzita zihoan, lutoz, X hil delako. Osoro, berriz, zuriz zihoan. Ez zuen ematen bien artean ia 19 urteko diferentzia dagoenik. Gaztearen heldutasunak eta helduaren gaztetasunak adin tartea lausotzen zuen.

Bermeon jaiotako idazleak hasieratik onartu zuen txikitan oso neskato formala izan zela, eta, orain, lotsagabe izateko gogoa duela, bere bidea egitekoa. Horregatik baztertu zituen etiketak eta euskal literaturari edo belaunaldiei buruzko hitz potoloak. Azken aldian autofikzioa ezbaian jartzen duten ahotsak entzun direla azaldu zuen Osorok. “Badira benetako literatura denik ere zalantzan jartzen dutenak”. Agirrek garbi esan zuen bost axola zaiola zer esaten duten. “Testuari bizia eman guran idazten dut, barrukoa ulertzeko, adierazteko eta ateratzeko”.

Osorok Rhodesi buruz galdetu zion, gaztelerazko adarrean Zilarrezko Euskadi saria jaso duen idazleari buruz. Agirrek adierazi zuen Instrumental liburua irakurtzen ari dela, baina ez duela bukatu nahi. Azken orriak altxor bat bezala gordetzen dituela, fetixista dela kontu horiekin. Are gehiago, Agirrek aitortu zuen gutun bat eman ziola Rhodesi, liburua irakurtzean zer sentitu zuen esaten zuena.

Brahmsen txelorako sonataren doinu malenkoniatsuak eten zuen solasaldia. Agirreren doinu kutunetako bat. Musikarekin idazten duela esan zuen, musikaz inguratuta bizi dela. Idazketa prozesua nekez irudika dezakeela musikarik gabe. Zeharkako txirula jotzen duela ere azaldu zuen. Pixkana pixkana, nerbioak askatzen joan zen Agirre, eta bere bizitza pertsonalari buruzko datu eta bitxikeriak eman zituen.

Editoreak esan omen zion behin artista bat zela. “Zure bizitza fikzionatu eta fikzioa zure bizitzara eramaten duzu”. Horren adibide bat kontatu zuen. 9 urterekin, Harry Potterren liburuak irakurtzen ari zela, bera ere magoa zela uste izan zuen, eta, hortaz, luze gabe Hogwartsetik gutun bat jasoko zuela bertan ikasteko, Harry Potterrek bezala. Aitari ere esan omen zion, erosteko Londonerako hegazkin-txartelak. Baina ez zen gutun hura heldu, eta Agirrek desilusioa hartu zuen muggle bat zelako. Hau da, magiaren dohaina ez duen norbait. Eraztunen jaunako Legolas pertsonaiarekin itsuki maiteminduta egon zela ere onartu zuen.

Liburu bat behin eta berriz obsesiboki irakurtzen duen horietakoa da. Potterren bildumako liburuki guztiak bost bider irakurrita dauzka. Duela gutxi, Marguerite Durasen Maitalea irakurri zuen hiruzpalau ordutan, eta hain barruraino sartu zen liburuko gorabeheretan, ezen antsiolitiko bat hartu behar izan baitzuen barrena lasaitzeko. “Ez zait gehiegi irakurtzea komeni”, aitortu zuen umoretsu.

Ondoren, justu umoreaz hitz egin zuten Osorok eta Agirrek. Osororen ustez umore gutxiko literatura da gurea. Alainek azaldu zuen harreman paradoxikoa duela umorearekin. X hil dan, esaterako, badira jendeari grazia handia egin dioten pasarte batzuk, baina berak ez omen zituen idatzi asmo horrekin. Nahi gabe umore beltza atera zaio.

Agirrek bere burua mitomanotzat duela aitortu zuen, eta idazleak figura erraldoiak begitantzen zitzaizkiola. Berari ere kosta egin zaio idazlea dela onartzea. Idazle izatearen alde ederrenetako bat idazleak ezagutzea izan da, hain zuzen ere. Idazleen atzean dauden pertsonak oso normalak eta naturalak iruditu zaizkio, eta zorte handia izan dela hezur haragizko idazleak ezagutzea. “Apurtxo bat zoroak ere bagara”, onartu zuen barre artean.

Idazle izateagatik sarritan galdera potolo eta apur bat zentzugabeak erantzun behar izan dituela azaldu zuen. Osorok ere berretsi zituen Agirreren bizipenak kontu horretan. “Badirudi idazle izateagatik jakintsua zarela, edo galdera guztiei erantzun irudimentsu bat eman behar diezula”. Bermeon jaiotako idazleak ez du horrela uste, eta hainbatetan erantzuten du zerbaiti buruz ez dakiela. Naturaltasunez. Hala delako, eta ez dagoelako zertan lotsatu edo zertan posea egin. Hala ere, onartu zuen elkarrizketetan gezurrak botatzea gustatzen zaiola. Fikzioaren parte bat da hori ere. Mundua biez elikatzen baita, hezur-haragizko gauzez eta fikzioez, eta biak dira gure nortasunaren zati, biek elikatzen dute elkar. Fikzioaren korapiloak denok hartzen gaitu bere baitan. Eta nitaz idaztea zutaz idaztea da.

May / 2016

Bach is back

Autor: Liburu dantza

San Telmoko eliza. Josep Maria Sert-en mural ikusgarriak. Erdi-ilunpea. Aretoa jendez gainezka. Isiltasuna nagusi. Rhodes oholtzara atera da, eta Rahkmaninoven lehen preludioa jo du. Une batez, are sakratuagoa bihurtu da espazioa. Musikak botere adierazezin bat dauka gizakiongan. Babesgabe uzten gaitu. Musikak aldatu egiten gaitu, bai eta sendatu ere. Rhodesek badaki zerbait horretaz.

Erdi irribarretsu erdi lotsatuta dago. Ez du piano-jole arrunta ematen. Bere itxura moderno eta erdi-hipsterraren atzean oso pertsona hurbila dago, komunikatzaile trebea. “Bach” diote bere jertseko letrek, eta musikari alemaniarra aipatzea nahikoa da Rhodesen begiak dizdizka hasteko. Bistan da sakonki bizi duela musika. Zainetan darama, eta ez du beretzat gordetzen. Oparitu egiten die besteei, jendearekin partekatzen du zaletasun hori, dohain hori. Bachen biolinarentzako Chaconneak aldatu zuen bere bizitza oso gaztetatik. Beste pieza bat izan zitekeen, beste musikari bat, baina Bach izan zen.

Zilarrezko Euskadi saria jaso duen Rhodesen Instrumental liburuak Goldebrg bariazioen eskema jarraitzen du. Hori bakarrik ez, liburuaren atal bakoitzak musika pieza bat proposatzen dio irakurleari, eta pieza horri buruzko xehetasunak ematen ditu Rhodesek.

Londonen jaiotako piano-jotzaileak musika klasikoaren aldeko aldarria egin du. Musika klasikoa jendearengana heltzea nahi luke, klitxeak haustea, musikarekin gozatzea, sentitzea. Rhodesek garbi dauka: musikaz ez jakitea ez da oztopo, barruraino sar dakizuke, bizitza alda diezazuke, ez duzu inoiz ahazten. Gainera, musika klasikoa ez da aberatsen edo aurpegia erratza-makila bezain zurruna dutenen monopolioa. Ez da XVII edo XVIII. mendeko ileorderik behar musikaz gozatzeko. Bide batez, gaur egungo baliabideekin doan ere lor daiteke musika klasikoa. Esaterako, Spotifyren bidez. Zerrenda ia amaigabea da: Bach, Haydn, Mozart, Beethoven, Schubert, Rahkmaninov, Ravel, Brahms, Txaikovski, Vivaldi, Mahler, Shostakovich… Deskubritzea plazer bat da, eta pieza bakoitzak eragin ezberdina izan dezake entzuleengan. Rhodesek horretara gonbidatu du entzulea, eta musika klasikoan sartzeko modu asko daudela adierazi du. Kexatu egin da ere, gaur egun musika heziketa krisian dagoela, ez zaiola behar adina garrantzia ematen.

Bachek transkribatutako Alexander Marcelloren Adagioa jo du hurrena. Rahkmaninoven azken preludioa, Schumannen pieza bat. Espazio sakratuaren sentsazioa gehiago errotu da entzulearengan.

“Zergatik ez duzu musika garaikidea jotzen?”, galdetu dio solaskide izan duen Mikel Chamizo konpositore eta kazetariak, solasaldiari zukua atera dionak. Rhodesek berehala erantzun du ez duela musika garaikidearekin konektatzen, ez duela ulertzen. Musika klasikoarekin, ordea, edonork senti dezake konexioa.

Musika klasikoaren pop-izarra deitu izan diote Rhodesi. Arestian esan bezala, uztarketa bitxia ematen da harengan. Janzkeraz modernoa; musika-zaletasunei dagokienez, klasikoa. Musika klasikoa bizirik dagoela erakusten du, ez dela elite baten kontua, herriari itzuli behar zaiola.

Chamizok aitortu du Rhodesen liburuak korapiloa utzi ziola sabelean, oso gordina zela. Eta sailkaezina. Baduela autobiografiatik, auto-laguntzatik, musikari buruzko liburutik… Bost urte zituela, bere boxeoko edo gimnasiako irakasleak bortxatu egin zuen Rhodes behin baino gehiagotan. Piano-jotzaileak adierazi du horrelakoei buruz hitz egitea osasungarria dela. Ez dugula noiznahi eta nonahi horretaz hitz egin behar, baina hitz egin behar dugula, lotsatu gabe. Zenbait albiste emateko orduan komunikabideek erakusten duten arinkeria eta azalkeria salatu du ere. Haurrei egindako sexu-erasoak gai deserosoa da, baina mahai gainean dago, eta oraindik ere bidea luzea egiteko badugu ere, gauzak bide onetik doazela uste du.

Rhodesek aholku bat eman digu ere. Tarteka, itzali mugikorra, itzali inguruko gailuak eta bakarrik geratu, nor bere buruarekin, isiltasunean, musika entzuten.

James Rhodes & Mikel Chamizo @ San Telmo Museoa

Suscripción