09

May / 2016

Bizitzaren fikzioa, fikzioaren bizitza

Autor:

Ostiralean Alaine Agirre idazlea eta pertsona ezagutzeko aukera izan genuen Koldo Mitxelena Kulturunean. Saioa ilunpean hasi zen, X hil da liburuaren errezitaldi dramatizatu batekin, Saioa Royoren ahotik entzun genuena. Ondoren, argiak piztu ziren, eta Jasone Osoro eta Alaine Agirre hizketan jardun ziren bai liburuaz bai idazle ofizioaz. Agirre beltzez jantzita zihoan, lutoz, X hil delako. Osoro, berriz, zuriz zihoan. Ez zuen ematen bien artean ia 19 urteko diferentzia dagoenik. Gaztearen heldutasunak eta helduaren gaztetasunak adin tartea lausotzen zuen.

Bermeon jaiotako idazleak hasieratik onartu zuen txikitan oso neskato formala izan zela, eta, orain, lotsagabe izateko gogoa duela, bere bidea egitekoa. Horregatik baztertu zituen etiketak eta euskal literaturari edo belaunaldiei buruzko hitz potoloak. Azken aldian autofikzioa ezbaian jartzen duten ahotsak entzun direla azaldu zuen Osorok. “Badira benetako literatura denik ere zalantzan jartzen dutenak”. Agirrek garbi esan zuen bost axola zaiola zer esaten duten. “Testuari bizia eman guran idazten dut, barrukoa ulertzeko, adierazteko eta ateratzeko”.

Osorok Rhodesi buruz galdetu zion, gaztelerazko adarrean Zilarrezko Euskadi saria jaso duen idazleari buruz. Agirrek adierazi zuen Instrumental liburua irakurtzen ari dela, baina ez duela bukatu nahi. Azken orriak altxor bat bezala gordetzen dituela, fetixista dela kontu horiekin. Are gehiago, Agirrek aitortu zuen gutun bat eman ziola Rhodesi, liburua irakurtzean zer sentitu zuen esaten zuena.

Brahmsen txelorako sonataren doinu malenkoniatsuak eten zuen solasaldia. Agirreren doinu kutunetako bat. Musikarekin idazten duela esan zuen, musikaz inguratuta bizi dela. Idazketa prozesua nekez irudika dezakeela musikarik gabe. Zeharkako txirula jotzen duela ere azaldu zuen. Pixkana pixkana, nerbioak askatzen joan zen Agirre, eta bere bizitza pertsonalari buruzko datu eta bitxikeriak eman zituen.

Editoreak esan omen zion behin artista bat zela. “Zure bizitza fikzionatu eta fikzioa zure bizitzara eramaten duzu”. Horren adibide bat kontatu zuen. 9 urterekin, Harry Potterren liburuak irakurtzen ari zela, bera ere magoa zela uste izan zuen, eta, hortaz, luze gabe Hogwartsetik gutun bat jasoko zuela bertan ikasteko, Harry Potterrek bezala. Aitari ere esan omen zion, erosteko Londonerako hegazkin-txartelak. Baina ez zen gutun hura heldu, eta Agirrek desilusioa hartu zuen muggle bat zelako. Hau da, magiaren dohaina ez duen norbait. Eraztunen jaunako Legolas pertsonaiarekin itsuki maiteminduta egon zela ere onartu zuen.

Liburu bat behin eta berriz obsesiboki irakurtzen duen horietakoa da. Potterren bildumako liburuki guztiak bost bider irakurrita dauzka. Duela gutxi, Marguerite Durasen Maitalea irakurri zuen hiruzpalau ordutan, eta hain barruraino sartu zen liburuko gorabeheretan, ezen antsiolitiko bat hartu behar izan baitzuen barrena lasaitzeko. “Ez zait gehiegi irakurtzea komeni”, aitortu zuen umoretsu.

Ondoren, justu umoreaz hitz egin zuten Osorok eta Agirrek. Osororen ustez umore gutxiko literatura da gurea. Alainek azaldu zuen harreman paradoxikoa duela umorearekin. X hil dan, esaterako, badira jendeari grazia handia egin dioten pasarte batzuk, baina berak ez omen zituen idatzi asmo horrekin. Nahi gabe umore beltza atera zaio.

Agirrek bere burua mitomanotzat duela aitortu zuen, eta idazleak figura erraldoiak begitantzen zitzaizkiola. Berari ere kosta egin zaio idazlea dela onartzea. Idazle izatearen alde ederrenetako bat idazleak ezagutzea izan da, hain zuzen ere. Idazleen atzean dauden pertsonak oso normalak eta naturalak iruditu zaizkio, eta zorte handia izan dela hezur haragizko idazleak ezagutzea. “Apurtxo bat zoroak ere bagara”, onartu zuen barre artean.

Idazle izateagatik sarritan galdera potolo eta apur bat zentzugabeak erantzun behar izan dituela azaldu zuen. Osorok ere berretsi zituen Agirreren bizipenak kontu horretan. “Badirudi idazle izateagatik jakintsua zarela, edo galdera guztiei erantzun irudimentsu bat eman behar diezula”. Bermeon jaiotako idazleak ez du horrela uste, eta hainbatetan erantzuten du zerbaiti buruz ez dakiela. Naturaltasunez. Hala delako, eta ez dagoelako zertan lotsatu edo zertan posea egin. Hala ere, onartu zuen elkarrizketetan gezurrak botatzea gustatzen zaiola. Fikzioaren parte bat da hori ere. Mundua biez elikatzen baita, hezur-haragizko gauzez eta fikzioez, eta biak dira gure nortasunaren zati, biek elikatzen dute elkar. Fikzioaren korapiloak denok hartzen gaitu bere baitan. Eta nitaz idaztea zutaz idaztea da.

12

Abr / 2016

Zaurien mina askatzen duen literatura

Autor:

Azken urteotan fenomeno deigarri bat eman da gure literaturan. Letren plazara azaldu diren idazle gazteen artean ia guztiak emakumezkoak dira: Danele Sarriugarte, Alaine Agirre, Goiatz Labandibar, Bea Salaberri, Itxaso Araque, Iratxe Esnaola, Itxaso Martin, Katixa Dolhare-Zaldunbide, Samara Velte… Apenas dagoen gizonezkorik idazle gazteen artean. Gogoan dut orain hamalau bat urte, idazle berrien inguruko saio batean nengoela, datuak ateratzen jarrita, estatistikak zihoen gizonezko idazle gehiago geundela emakumezkoak baino. Zergatik ez daude idazle emakumezko gehiago?, galdetu zuen entzuleen artean zegoen norbaitek. Galdera hartatik hamabost urte baino ez dira igaro, eta gaur egun, alderantzizko zentzuan egin liteke: zergatik dago idazle gizonezko gutxiago? Emakumearen presentzia asko ugaldu da literaturan, ez bakarrik idazle gisa, baita irakurle gisa ere. Orokorrean, emakumeek gizonezkoek baino askoz gehiago parte hartzen dute literaturarekin zerikusia duten ekitaldietan. Bistan da belaunalditik belaunaldira emakume idazleen kopuruak gora egin duela. Bizenta Mogelen lehen lanetatik hona —zeinari Yolanda Arrietak Argiaren alaba eleberria eskaini baitzion orain gutxi— bide luzea egin dute idazle emakumeek, tabuak hautsiz, ahots eta sentsibilitate berriak azaleratuz, normaltasunera bidean. Oraindik zer hobetu badugun arren, zorionez, ez gaude George Sand edo George Ellioten garaian, non emakumeek, onartuak izateko, gizonen izengoitiekin sinatu behar izaten baitzituzten bere lanak.

Egin kontu, zenbat idazle emakumezko zeuden Arantxa Urretabizkaiaren belaunaldian edo Ana Urkizak apailatu zuen Zortzi idazle, zortzi unibertso elkarrizketa liburuko idazleenean… Soziologiak erakusten du lehen baino emakume idazle gehiago dagoela orain, emakume irakurle gehiago dagoen bezala. Literatur lehiaketetan ere, emakumeak izaten dira sarritan sariak eskuratzen dituztenak.

Nolanahi ere, orain bizpahiru urte, emakumezko idazle beterano batekin hizketan ari nintzela, ohar interesgarri bat egin zidan kontu horren inguruan. “Emakumearen presentziak gora egin du nabarmen literaturan, baina literaturak berak apenas duen eraginik gizartean. Gizonezkoak teknologia berrietara pasa dira. Hor dago boterea orain, hor dago etorkizuna”. Ironia tanta batez esan zidan, mingostasun puntu batez ere. Ez zuen arrazoirik falta.

Baina soziologia kontuak utzita, natorren idazle berri batez hitz egitera. Euskarazko adarrean Zilarrezko Euskadi saria irabazi duen idazlea, Alaine Agirre bermeotarra, arestian aipatu belaunaldi berri horretako kidea da, kide gazteena beharbada. 2014an Odol mamituak eleberria eman zuen argitara. Joan den urtean, berriz, X hil da. Lehen nobelak eromena zuen hizpide. X hil dan, berriz, maitasuna da ardatz nagusia, baina badu eldarnio baten kontakizunetik asko. Maite duzun edo maite zaituen norbaiten heriotzaren inguruko bariazio eta obsesioek osatzen dute liburua, bakarrizketa bidez jasoak. Gaia lazgarria eta deserosoa egin daiteke hasieran, baina, pixkana, irakurlea neska protagonistaren diskurtsoaren konplize bihurtzen joango da. Era berean, hausnarketarako ateak irekitzen ditu Agirrek: nola egin aurre heriotzari, gure beldur eta mamuei; maitasunaren izaera hilkorra; zertan datza idazlearen ofizioa, autofikzioaren gorabeherak… “Idaztea ez da ordenagailuan teklak sakatzea bakarrik. Bizitzea ere bada”, esana du Agirrek. Hark aitortua da estu eta larri aritu zela liburua idazten, baita saminez ere, baina samin hura, aldi berean, plazerez ere betea zegoela. “Idazteak berak dakarren plazera ezin da beste ezerekin konparatu. Askotan erkatu izan ditut sexua eta idaztea bera: egonezinez betetzen zara batzuetan klimaxera iritsi orduko, baina, behin heltzen zarela, dena da eztanda, dena da barruko minaren eskapea, dena da ia existitzen ez den momentu bat, birikak eta bihotza gelditzen diren unea. Ezin da deskribatu (edo nik ezin dut, behintzat), baina hori da idaztean sentitzen dudana”. Agirrek Marguerite Duras eta Annie Ernaux aipatzen ditu inspirazio iturri nagusitzat.

Bizitzak eragindako zauriei buruz idazten du bermeotarrak. Horretaz idatzi du gaztelerazko adarrean Zilarrezko Euskadi saria jaso duen Rhodes britainiarrak ere. Aristotelesek bere Poetikan “katarsi” hitza aipatu zuen purifikazio emozionalaren giltzarri gisa. Tragedia klasikoan ikuslea traman nahas zitekeen, bai eta istorio baten pasioak pertsonaiekin batera gertutik ezagutu ere, baina ez zituen pasio horien benetako ondorioak nozitzen. Antzezlana ikusi ondotik, ikuslea gai zen bere burua hobeto ulertzeko, bestearen lekuan jartzeko. Agirre eta Rhodes beren zauriez mintzo zaizkigu, baina gureak ere izan daitezke zauriak. “Nitaz idaztea zutaz idazteko modua da”, dio X hil dako esaldi batek. Horretan ari da Alaine Agirre, eta jarrai dezala.

Elkar argitaletxea

Elkar argitaletxea