Solasaldi batekin hasi genuen Literaktum jaialdia, duela bi egun. Parinoush Saniee autore irandarra gurean ibili da azken bi egunotan, atzo goizean jasotako Zilarrezko Euskadi Sariaren kari, eta Udal Liburutegiko aretoa lepo bete zen, kontatzeko zituenak aditzeko. Bere aurreneko eleberriaz hitz egin zuen batez ere, espainieraz Salamandra argitaletxeak kaleratu duen El libro de mi destino nobelaz, horixe saritu baitu du Gipuzkoako Liburu Saltzaileen Elkarteak. Iranen zeresan handia sortu zuen liburuak eta aurrez ere nazioartean sariak eta errekonozimendua jasotakoa da.
Masumeh andre protagonistaren bizitzari jarraikiz, Iranen historiako azken hamarkada aldakorren berri jasotzen dugu irakurleok Sanieeren nobelan: gobernuaren aurkako protestaldiak, guda, iraultza islamikoa, errepresioa… Gertaera handiok zuzenean eragiten dute Masumeh-ren bizitzan, besteak beste, bere anaiak erlijiotsu sutsuak direlako, eta senarra iraultza egin nahi duen komunista delako, eta, gerora, preso politikoa.
Andreei egiturak berak ezartzen dizkien zailtasunak ere hizpide ditu, ordea, Sanieek. Besteak beste, bere anaiek inongo arazorik gabe egin litzaketen ikasketak egiteko gogor borrokatu behar du Masumeh-k eta familiaren ohoreari eustearen ardura berari dagokio, eta ohore hori beti da urratzen errazegia, zeini galdetzen zaion. Senarraren laguntzarik gabe hiru seme-alaba hezteko nekeek badute, halaber, tarterik liburuan. Umeak sarritan bizitzeko arrazoi dira protagonistarentzat eta interesgarria da ikustea nola irakatsi nahi dien beren kabuz pentsatzen, aita ez heroi ez terrorista bilakatzen, egunero-egunero beraiekin hizketan arituta. Edonola den, liburuaren amaierak berriro ere dakar familia kontrol-eremu gisa, kasu honetan zentsura gauzatzen dutenak ez badira ere anaia burugogorrak, ezpada Masumeh-k hainbeste maite dituen seme-alabak.
Sanieek solasaldian azaldu zuenez, amaiera horrek, zeinean Masumeh-k uko egiten baitio (nolabait esatearren) bere bizitza berregiteari, zeinean amore ematen duen beste askotan altxatu den arren, eztabaida piztu du. Autoreak berak nahiago izan luke beste modu batean bukatu, baina errealitateari ahalik eta estuen lotzen saiatu zen. Alegia, zer egingo luke, edo zer baimenduko litzaioke, benetan, 50 urte pasako andre irandar bati, berriz ezkondu eta bestelako bizitza bat hasteko aukera balu? Erantzuna argi zegoen: atzera ezkontzea, adin horrekin (!) desohorea litzateke guztientzat, bai amarentzat bai seme-alabentzat. Ez lukete onartuko, ama zoriontsu egingo balu ere.
Irakurle batzuk kargu hartu zioten amaierarengatik eta baita gutunak idatzi ere. Pozgarria izan da hori idazlearentzat, erakusten baitu gaiak azkura sortzen duela eta eztabaidagai ipintzen has daitekeela, eta, bere esanetan, gaiaren inguruko eztabaida eta hausnarketarik egin ezean, ez da aldaketarako aukerarik izango.
Iraneko andreen errealitatera estu lotze nahia eleberri osoan dago presente. Hain zuzen, oraindik aipatu ez dudan arren, eleberriaren abiapuntua esanguratsua da oso. Sanieek urte luzez egin du lan ministerio batean, ikerketa soziologikoak eginez herritarren eta batez ere andreen bizi-baldintza eta egoerari buruz. Ikerketa horietatik erauzitako ondorioekin eraiki du eleberria. Jendeak irakurriko zuen zerbait idatzi nahi baitzuen, txostenak ez zirelako inorengana iristen, eta, esan bezala, Sanieerentzat garrantzitsua zen ikerketa horietan ondorioztatutako gauzetako batzuk mahai gainean jartzea behingoz. Psikologia ikasitakoa ere badenez, txosten soziologikoak ez ezik, berarekin lan egindako hainbat lagunen testigantzei esker ikasitakoa ere baliatu du eleberria idazteko.
Bistan dena, bete-betean asmatu zuen literaturarako jauziarekin.
Idazketa-prozesua aipatzen badut, ezinbestean kontatu behar dut liburua bukatu ostean autoreak bere herrialdeko kultur eta hezkuntza islamikoaren ministerioarekin izandako arazoena, eleberria atzera eta aurrera ibili baita, argitaratzeko baimena lortzeko ahaleginean. Agintean zenaren arabera, batzuk onberagoak izan baitira, bi urteko ibiliaren ostean lortu zuen Sanieek nobela kaleratzea, eta arrakasta itzela izan zuen, 14 argitalpen erdietsita. Atzera debekatu dute, ostera, eta horren erakusgarri da Salamandra argitaletxe espainiarrak ingeleseko bertsiotik egin behar izana itzulpena, jatorrizko farsiaren eskubideak ezin erosita. Sanieek kontatu zuen sarritan deitu dutela epaitegietara liburu honen aitzakian, eta gehienetan entzunaldi horiek ondorio larririk izaten ez duten arren, argi dauka: zelatan dauzkadala jakinarazteko modu bat da, beldurra sartzekoa, azken batean.
Solasaldiaren osteko elkarrizketa informalagoetan norbaitek esan zuen gisan, horrelako jaialdien onena horixe bera izaten da, Saniee bezalako autore ausart eta etsitzen ez direnekin modu informalagoan ere jarduteko aukera edukitzea. Era berean, Sanieeren ibilbidearen berri hunkituta eta elkartasunez aditu arren, andreen eskubideez eta jendarte-eredu justuagoez ari bagara, erosoegia da urrutira begiratzea eta ez-dakit-nongo edo beste hartako gertaerekin soilik asaldatzea. Hots, besteren begiko izpiari itsusi iritzita, norbere begiko ezpala ahazten dugula sarri. Gomendatzen dizuet Sanieeren liburua irakurtzea, baina gomendatzen dizuet, biziki, ahalegina egitea, hango eta hemengo zapalkuntzak, muinean, hain diferenteak ez direla ere ikusten hasteko.
