20

Aza / 2018

El pensamiento crítico

Autorea:

Con motivo del Día Internacional de la Filosofía, que se celebra el tercer jueves del mes de noviembre de cada año, Literaktum junto al Departamento de Cultura de Euskal Herriko Unibertsitatea, organizaron el pasado sábado las jornadas Pentsatu!. Este festival tuvo dos partes: por la mañana, nos reunimos en la librería Kaxilda para escuchar a Danele Sarriugarte y a Fernando Broncano debatir sobre quién hace las creaciones culturales. Por la tarde, en cambio, la cita fue en Tabakalera en un formato de micro-
debates, donde por parejas (Barbara Jiménez & Iñigo Galtzakorta, Ainhoa Urien & Beñat Sarasola, Maddi Nazabal & Agustín Arrieta) se debatió sobre distintos temas actuales. Esta celebración se podría calificar como un acierto, puesto que ambas convocatorias tuvieron una gran respuesta por parte de un público muy diverso. Y, ¿cuál es el por qué de tal éxito? ¿Por qué son necesarios espacios públicos en los que se fomente el espíritu crítico?

Nuestro mundo cambia muy rápido, y lo mismo ocurre con la cultura que consumimos. Esta cultura hegemónica, como bien nos explicó Fernando Broncano, está diseñada por los que articulan nuestro mundo de una manera muy determinada: la cultura de masas no conoce la diversidad porque está hecha a imagen y semejanza de los valores mercantiles que se quieren propagar. Así, se crean puntos ciegos, para no mostrar otros tipos de cultura que pueden dañar los grandes intereses. La filosofía y el pensamiento crítico juegan en esta partida un papel vital: sólo podemos combatir la cultura hegemónica valiéndonos del espíritu crítico y creando nuestras propias formas de cultura responsable y sostenible.

Nuestro mundo cambia muy rápido por medio de las redes sociales. Estas son un arma de doble filo: por un lado, nos dan acceso a nuevas formas de conocimiento, a nuevas voces. Sin embargo, también son la mayor plataforma de la posverdad: en la red no importa el contenido, sino las emociones que genera. El atender a la veracidad de una información ha quedado en segundo plano y contribuimos así a nuestra propia ignorancia, a una ignorancia consentida. Y la única arma que tenemos para luchar contra dicha ignorancia consentida, en efecto, es el pensamiento crítico y autónomo.

El éxito del evento del sábado reside en que, lejos de esas restricciones, el público pudo interactuar de una manera abierta y libre. Dejando –al menos por un momento– las cadenas de la cultura hegemónica y el “todo vale” de la red, los ponentes junto al público debatieron sobre temas como la libertad de expresión y los delitos de odio, el dolor, la creación artística, y positivismo y pesimismo tecnológico. Estos temas fueron de gran interés para los allí presentes, ya que son problemáticas que afectan a nuestra cotidianidad. Al no haber una reflexión en las altas esferas, al menos, en un ambiente más familiar hubo la posibilidad de exponerlos y debatir sobre ellos.

En definitiva, fue un éxito porque el pensamiento crítico nos hace más libres –al menos en cuanto a las ideas se refiere–. El profesor Broncano también nos advertía esa misma mañana de la importancia de resistir en espacios donde se ejerza la autonomía de pensamiento, en lugar del dirigismo al que estamos habituados. Y las jornadas de Pentsatu! lograron plasmar muy bien una necesidad social que tenemos: que la filosofía esté en las calles y al alcance de todos y todas.

Jone Martínez Berzal

Pentsatu! & Literaktum @ Kutxa Kultur [Tabakalera]

19

Aza / 2018

Nork eta nola egiten du kultura?

Autorea:

Literaktum literaturi eskainitako ospakizuna da. Argi dago, literatura kultura jakin bateko isla dela, baina, zerk edo nork erabakitzen du kultura? Galdera honi erantzuna ematen aritu ziren larunbat goizean Danele Sarriugarte idazleak eta Fernando Broncano filosofoak.

Sarriugartek atzera jo zuen eta Virginia Woolfen hausnarketa gerturatu zigun: zer behar du emakume bat sorkuntza artistikoan barrena ibiltzeko? Hezkuntza, dirua eta Gela bat norberarena. Gaur egun, faktore hauei, berri batzuk gehitu zaizkie. Alde batetik, eduki berriez gozatzeko, modu eta medio berriak garatu dira. Gehienetan, sorkuntzak kontsumitzen ditugunean ez dugu ordaintzen, baina aldiz, jabegoa duten enpresak diruz gainezka daude. Beraz, nola lortzen dute dirua?, galdetu zuen Sarriugartek. Bestetik, sorkuntza ezagutarazteko, kasu askotan, artista, lehenik ospetsu bilakatu behar da, bere lanean sartzen ez diren jarduerak egiten. Gainera, Virginia Woolfen gela lasaitasunarena eta zarata ezarena metafora bat zen, baina, gaurkoan, ordea, zarata gure gelan dago, gugandik 20 zentimetrotara: gure aparatu teknologikoetan, Sarriugartek azpimarratu zuenez. Sare sozialak eta prentsa birtuala, sorkuntza artistikoan baino, artista edo bere inguruan dagoen eztabaidan galtzen dira.

Horrela, liburua, idazle baten kasuan, hainbesteko garrantzirik ez duen plano batean kokatzen da. Zarata horretan kulturaren balioa galdu daitekeela dirudi, baina ez da horrela, Broncanorentzat: kulturak axola du, eta hori ongi dakite gure mundua antolatzen ari direnek. Hori bai, ez edozein kultura, haiei ardura zaiena kultura hegemonikoa da. Kultura da gizarte bat eraldatu dezakeena, beraz, haien onurara egin ahal izateko, komeni ez zaizkien kulturak estali egiten dituzte. Honek gure jakintasunarekin jolasean ibiltzea dakar, eta haien onura edo besteen kaltera, kultura hutsuneak eratzea, gure jakintasuna manufakturatuz, Broncanok azpimarratu zuenez. Gizartearen ezjakintasun estrategikoa eratu da: batzuen interesen aurrean komeni ez diren kulturak loratzea eragozten. Injustizia epistemologikoa da horren emaitza. Eta, nola saihestu? Jaurti zuen galdera.

Kultura era arduratsuan eta autonomoan baliatzea; erresistentziazko epistemologian babestea proposatu zuen Broncanok, aipatutako zarataz babesteko, alegia. Kultura hegemonikoaren aurka badaude mugimenduak, feminista eta dekoloniala, esaterako, eta hauek tresnatzat izanda, kultura gida espezifiko horietatik askatu gaitezen noizbait.

Jone Martínez Berzal

Antonio Casado da Rocha, Danele Sarriugarte & Fernando Broncano

20

Aza / 2017

Filosofia kalean

Autorea:

Ez zirudien oso leku aproposa hasiera batean. Jakin bagenekien espazioek gure gorputzak baldintzatzen dituztela. Nola sortzen diren espazio hotzak, epelak edo beroak –edota horien tarteko graduren bat–; nola bultzatzen gaituzten espazio batzuek ausartago izatera, edo nola kakaztu dezaketen espazio batzuek beste batzuek emandako aurrerapausoak. Baina arriskatu, arriskatu ginen, eta nago, positiboki ebalua daitekeela atzokoa.

Taba tabernan eta, gainera, larunbata izaki, ez dut uste elkarrizketa filosofiko
asko ematen direnik. Ez gaituzte horretarako hezi. Ordea, atzoko arratsaldea desberdina izan zen, filosofiak blaitu baitzuen giroa eta espazioa. Pentsatu! Jaialdiak filosofia kalera ateratzeko asmotan, Taban hiru elkarrizketa filosofiko antolatu zituen, sei hizlariren eskutik. Goizean ere Kaxilda liburutegian Ixiar Rozasen eta Santiago Alba Ricoren arteko elkarrizketa egon zen: Sobre la voz y el cuerpo. Eta ez hori bakarrik, ostiralean Filosofiako Fakultatean bertan hainbat jarduera egin baitziren helburu berarekin. Bi egun izan badira ere, lortu genuen filosofia ikasgelatik kanpo ateratzea. Eta zeinen zaila den hori, zeinen urrun gauden filosofiatik.

Badirudi filosofia Platónen Haitzuloaren Mitoarekin hasi eta bukatzen dela.
Filosofian irakasten diguten lehenengo gaia da gehienetan, eta erakusten den
moduagatik zerbait “arraroa” dela iruditzen zaigunez, ja filosofia osoa ideien
munduekin edo “arraroa” den horrekin erlazionatzen dugu, zoritxarrez. Baina filosofia, zorionez, ez du Platónek bakarrik okupatzen, eta interesgarria (eta beharrezkoa) izan daiteke, oso.

Atzo arratsaldeko lehenengo elkarrizketan, esaterako, “Normaltasun” kontzeptuaz jardun zuten Melania Moscoso eta Alba Amilburu irakasleek. Zer da “normala” izatea? Zerk eramaten gaitu “normala” izatera? Zeintzuk dira “ez- normalak”? Desberdindu egin behar dira “normaltasuna” eta “naturaltasuna”? Zein erlazio daukate? Gisa horretako galderei erantzun zieten, batak besteari tiraka, usteak azaleratuz.

Belen Altunak eta Mikel Torresek animalien eskubideen inguruan eztabaidatu
zuten. Mikelek, begano baten ikuspegitik, animaliek eskubideak dituztela edo
sufrimenduetatik aske bizitzeko eskubidea eduki behar dutela defendatu zuen, izaki kontzienteak direla azpimarratuz. Eta ekologisten aurka, animaliei aske egiteko naturanesku hartu behar dugula adierazi zuen. Belenek, aldiz, barazki-jaleen aurka jo zuen eskubideen esparrua animaliena ez dela azpimarratuz, izan ere, bere ustez eskubideak betebeharrekin elkarlotuta daude eta animaliek ezin dituzte betebeharrik eduki.

Azken solasaldia Maddi Nazabalen eta Agustin Arrietaren artekoa izan zen.
Umoreaz eta umorearen mugaz aritu ziren, egun puri-purian dagoen gaia. Kasu honetan, ez ziren oposiziozko bi ikuspegi egon, aitzitik, batak bestea indartu zuen. Nola den umorea barrea eragiten duen entretenimendu komikoa; nola umorearen bitartez gizarteko  arauak edo patroiak ezbaian jartzen diren eta talka bat ematen den; nola umorea ere politikoa den; nola umorea botere-harremanen adierazle den. Hori guztia eta beste zenbait kasu edo adibide landu zituzten Maddik eta Agustinek. Benetan interesgarria.

Hurbildu zen jendeak, zorionez, parte hartu zuen; jendeak bazuen zer esan, eta hori beti poztekoa da. Ea horrelako topaketa gehiago egoten diren, ea filosofia kalera, herrira ateratzea lortzen dugun.

Pentsalaria (François Auguste René Rodin / 1879-1889)