Mai / 2016

Liburua erdigunean

Nueva York, piratería y redes sociales

El día de hoy los lectores han tenido la oportunidad de tener un encuentro en formato-café con Elvira Lindo. El encuentro ha tenido lugar a las cinco de la tarde en la librería Elkar de la calle Bergara, y no han faltado a la mesa los cafés, las infusiones y las pastas.

Elvira Lindo ha charlado acerca de su último libro, Noches sin dormir (Seix Barral, 2015), un diario de la ciudad donde vivió entre 2004 y 2015. Lindo ha reconocido que lo que más le costó fue encontrar el tono adecuado para el libro. Tras leer lo que había escrito, le parecía que el texto tenía un tono triste y pesimista que no concordaba con la experiencia formada en el recuerdo. Es por ello que la escritora nacida en Cádiz ha afirmado que el diario no define del todo al escritor, ya que cuando se aborda dicho género se tiene una tendencia hacia lo trágico. Noches sin dormir no sólo nos ofrece un diario cultural, sino que también nos habla del flujo de la vida cotidiana —con pasajes duros pero impregnados de humor—, de ese otro Nueva York cinematográfico al que es ajeno el turista, etc. Y es que Lindo ha reconocido que los turistas suelen ir a la ciudad con una idea preconcebida, y que pocas veces suelen salirse de ese esquema. “New York es una ciudad mágica, pero también engañosa”.

Al principio Elvira Lindo le pasó el texto a su marido, el también escritor Antonio Muñoz Molina, y éste le animó a que lo publicara. La escritora se lo dio a su editora, y ésta le confesó que era un libro “valiente”, ante lo cual la propia escritora se quedó indecisa. “¿Qué habrá querido decir con eso?”. Lindo ha traído a colación una cita de Philip Roth: “conviene sentir algo de vergüenza al publicar, ya que eso quiere decir que en libro hay algo importante”. Curiosamente, ha sido Noches sin dormir el libro que le ha granjeado mejores críticas.

Elvira Lindo también ha charlado sobre la piratería y el impacto de las redes sociales. Respecto a la piratería ha afirmado que hasta hace poco era difícil e impopular hablar sobre piratería, y que debemos tomar mayor conciencia en esa cuestión. Y, por supuesto, valorar la cultura como algo esencial en nuestras vidas. Lindo cree que hemos caído en la dinámica del consumir por consumir, y que no tiene mucho sentido descargar y acumular miles de documentos que no vamos a poder disfrutar por falta de tiempo.

En cuanto a las redes sociales, se ha mostrado crítica con la tendencia al linchamiento que se está produciendo últimamente —ha citado como ejemplo el caso reciente de Gay Talese—, y ha afirmado que estamos cayendo bajo una cultura muy reactiva. La escritora cree que cada vez tomamos menos tiempo para reflexionar sobre lo que estamos viendo, escuchando o leyendo, pero que sin embargo escribimos o twitteamos cada vez más. Paradójicamente, resulta tan grande el nivel de exposición que sufrimos en las redes sociales que en ocasiones llega a limitar o a ahogar la propia libertad de expresión, ya que ello atemoriza en cierta medida a la gente. Lindo ve un punto de infantilización en esa tendencia a tener que hablar y comentar en incesante cascada una serie de cuestiones que realmente no son trascendentales.

La hora del café ha pasado volando. Los lectores se han marchado satisfechos pero con ganas de más. Buena señal.

XXI. mendeko irakurletegiak

Koldo Mitxelena Kulturunean Liburu-saltzaileen Munduko lehen topaketa egin zen bai atzo eta bai gaur. Atzo liburu-denda klasikoei buruz hitz egin zuten. Gaur, berriz, etorkizuneko liburu-dendei buruz. Jorge Carrión aritu da moderatzaile lanetan, eta Madrilgo Tipos infames, Bartzelonako Nollegiu eta Lisboako Ler Devagar liburu-dendetako arduradunek beren esperientziaz hitz egin dute.

Hainbat gauzetan bat etorri dira. Hiruren ustez, liburu-denda liburuaren inguruan eratutako kultura-espazio bat da, hiria edo auzoa eraikitzen laguntzen duena eta zerbait gehiago eskaintzen duena. Liburua bera ez da garrantzitsuena, irakurleak sortzea eta haiek harremanetan jartzea baizik. Nollegiuko arduradunak aitortu duenez, bere liburu-dendan ba omen da WhatsApp bidezko irakurle talde bat, liburuen inguruko iruzkin eta gomendioak sare sozialen bidez egiten duena. Eta sare hori liburu-dendari esker sortu da. Gainera, irakurketa ez da bakarkako lana. Onena liburuez hitz egitea da, hor hasten da benetako gozamena.

Bestalde, liburu-saltzailea ez dute saltzaile huts gisa ikusten, irakurleen arteko harremanak errazten dituen eragile gisa baizik, bitartekari gisa alegia. Horrez gain, liburu-denda horiek badute berezitasun bat: irakurri nahiko lituzketen idazleen liburuak jartzen dituzte salgai. Tipos infameseko arduradunak esan duenez, dagoeneko bere liburu-dendan bezero finkoak omen dituzte, parrokianoak, eta berarentzat hori poz izugarria da. Gogo bizia eta grina transmititzea ere bere zereginaren zati bezala ikusten dute. Liburutik abiatuta, hari ezberdinak uztartzea bilatzen dute, konplizitateak ehuntzea. Liburu-dendetan gauzak gertatu behar dira, espazio biziak izan behar dute. Hitzaldian iradoki den bezala, gaur egungo liburu-dendak irakurletegiak dira liburu-dendak baino gehiago.

Carrionek gogorarazi du liburu-dendak espazio dinamikoak eta hibridoak izan direla betidanik. Antzinako Grezian eta Erroman liburu-dendak eta inprimategia leku berean zeuden, eta han biltzen ziren bai liburu-saltzaileak bai irakurleak. XIX. mendean, kafea Europara heldu zenean. Kafea edaten zen liburu-dendetan tertuliak egin bitartean. Gaur egun, ardoa, DJak, performance-ak eta beste hainbat ekitaldi topa daitezke XXI. mendeko liburu-dendetan. Aipatu hibridazio hori liburu-denden espirituan, ADN-an dago hasiera-hasieratik.

Irakurleari gauzak errazte aldera, Nollegiun liburu-dendan, adibidez, liburu-probalekuak dauzkate. Arropa-dendetan arropak probatzen ditugu ba! Zergatik ez liburu-dendetan? Liburua hartu, zenbait orrialde irakurri, eta gustatzen bazaizu erosi. Eta gustatzen ez bazaizu, liburua utzi eta kito.

Lisboako Ler Devagar liburu-dendan irabazten duten diru urria liburuetan gastatzen dute, eta banatzailea edo argitaletxea ez eta liburu-denda da liburuen jabea. Gainera, Obidos proiektuan parte hartzen dute. Obidos herrian abandonatutako eliza bat dago, eta espazio kultural berezi bat sortu dute: hamaika liburutegi, literatur jaialdiak, azoka ekologikoa, arte-galeria, museoak, upategi-taberna… Arestian esan bezala, hibridazioa da etorkizuna, beti ere liburuaren esentzia galdu gabe.
Beste datu esanguratsu bat. Liburu-denda horietan ez dute saltzen atsegin ez duten libururik. Are gehiago, Tipos infameseko arduradunak esan duenez, behin liburu-dendako sortzaileetako bat etorri omen zitzaion liburu bat eskutan, eta honako hau esan zion: “nire laguna izan nahi duenak liburu hau irakurri dezala”.

Gauza jakina da: esadazu zer irakurtzen duzun, eta nolakoa zaren esango dizut.

Munduko Liburu-Saltzaileen Topaketa

Elvira Lindo @ Elkar

Mai / 2016

Juan José Millás-i elkarrizketa

Autorea: Liburu dantza

“Observar a los otros es uno de los modos de observarnos a nosotros mismos”

Juan José Millasek zita bikoitza izan du aurtengo Literaktumen. Maiatzaren 3an arratsaldeko 17:00etan Hontza liburudendan izango da irakurleekin kafea hartzen. 19:30an, berriz, irakurleen galderei erantzungo die Okendo Kultur Etxean. Duela gutxi argitara eman du bere azken nobela, Desde la sombra (Seix Barral) izenburukoa. Harekin liburuaz hitz egiteko aukera izan dugu.

Aritz Gorrotxategi: En Desde la sombra partes de un planteamiento cercano al absurdo, incluso casi kafkiano, pero poco a poco ese absurdo se va perfilando como algo muy real. A veces, sólo podemos llegar a alcanzar la profundidad a través del absurdo…

Juan José Millás: El absurdo funciona porque la vida es absurda. Lo que el escritor debe hacer es proporcionarle una lógica interior.

AI: Damián se rodea de un interlocutor e incluso de un público imaginario para hacer sus confesiones. Con presentador y aplausos inclusive. ¿Esa necesidad brutal de afecto y reconocimiento nos puede hacer perder el contacto con la realidad hasta el punto de despersonalizarnos y hacernos formar parte del espectáculo?

JJM: Desde luego, es lo que les pasa a los delirantes, que confunden la realidad con sus quimeras.

AI: Damián medita que se ha desenvuelto en el capitalismo como los peces en el agua, “igual que el pulpo no necesita comprender el océano para vivir en él”. Incluso reconoce que él mismo se mimetiza con el paisaje. ¿Pecamos en demasía de mimetizarnos con aquello que nos rodea? ¿Deberíamos ser más críticos con la realidad, cuestionarla más?

JJM: No hay duda de que deberíamos ser más críticos. Pero ello no excluye el placer de confundirse con el paisaje.

AI: Creo que tu fascinación por los armarios viene de lejos… Incluso aparecen algunos armarios en relatos tuyos. Al fin y al cabo, un armario puede tener multitud de significados…

JJM: El armario es uno de los trastos con más carga simbólica de los inventados por el ser humano. Se parece al útero materno, al ataúd y, sobre todo, al subconsciente.

AI: Observar a los otros nos puede ayudar a entenderlos y a entendernos. Es algo que Damián va comprendiendo durante su periplo dentro del armario…

JJM: Observar a los otros es uno de los modos de observarnos a nosotros mismos, del mismo modo que observarse a sí mismo constituye una manera de contemplar a los otros. Otra cosa es entendernos.

AI: ¿Se puede observar a los otros con profundidad y sin caer en el cotilleo puro?

JJM: Bueno, la observación de la que yo hablo no tiene nada que ver con el cotilleo, que es un asunto muy devaluado. Ahora bien, es cierto que cuando uno “cotillea” algo acerca de los otros está diciendo mucho de sí mismo.

AI: Damián necesita de un período de soledad y aislamiento para penetrar en las cosas. Necesita volverse invisible Puede que sea algo que necesitemos como sociedad, echar el freno y reflexionar sobre lo que acontece…

JJM: Quizá convertirse en nadie para ser alguien.

AI: La novela mezcla sabiamente humor y desazón. ¿Conforman esos dos ingredientes tu visión acerca de la vida?

JJM: La otra cara del terror es la risa.

AI: El telón de fondo de la crisis es palpable en la novela…

Pues sí. Pero entendiendo la crisis como una parte esencial del sistema. Es decir, como una agresión.

AI: ¿A veces no te dan ganas de meterte en un armario y desaparecer por una temporada? Sobre todo viendo la situación casi surrealista en la que vivimos…

JJM: Claro.

AI: Los escritores se comportan en ocasiones como el propio Damián: espían vidas ocultas, conversaciones perdidas, las recrean… A veces lo hacen a escondidas… ¿Podría decirse que tienen algo del propio Damián?

JJM: Los escritores observan la vida desde el ojo de la cerradura, o sea, desde fuera. Si se confundieran con lo observado, no serían capaces de escribir con la distancia con que es preciso hacerlo.

AI: Damián evita leer literatura rusa del siglo XIX y prefiere, en cambio, manuales de usuario, folletos de instrucciones… Además de ello le gusta la telebasura, navega por internet… Esa despreocupación por la cultura y por los clásicos contrasta con la devoción que siente por los productos de consumo rápido. ¿Es un mal que se puede atajar o no nos queda sino arrojar la toalla?

JJM: Damián representa un modo de cultura que emite durante las 24 horas del día la televisión. Damián es un producto genuino de esa cultura.

AI: ¿Qué papel puede jugar un escritor en una sociedad en la que parece que los libros van quedando arrinconados?

JJM: Continuar escribiendo libros, aunque los arrinconen.

AI: ¿Qué queda en el Millás actual del autor de Papel mojado? ¿En qué ha cambiado? ¿Qué crees que has ganado como escritor durante el tiempo y qué echas en falta?

Api / 2016

Danimarka eta Barataria ez daude hain urrun

Autorea: Liburu dantza

Aurtengo Literaktumeko ekitaldia Shakespeare eta Cervantesen urteurren esanguratsuekin egokitu da, 2016 honen apirilaren 23an betetzen baita bien heriotzaren 400. urteurrena. Azken hilabeteon zenbait biografia, kontu eta bitxikeria eman dira argitara bi idazle handi horien inguruan, eta bada zerbait bereziki deigarria: biek ala biek badute kondaira ilun eta misteriotsu baten zama bizkar gainean. Hain zuzen ere, sarritan espekulatu izan da ez zela Shakespeare izan Shakespeareren lanen idazlea. Hautagai aipatuenen artean daude Francis Bacon, Isabel erregina eta Christopher Marlowe antzerkigilea. Orain urte gutxi, Roland Emmerich zinemagileak Anonymous filma eskaini zion gaiari.

XVIII. mendearen amaieran, Stratfordetik kilometro gutxitara bizi zen James Wilmot jakituna bila aritu omen zen antzerkigile eta poetaren gauzen artean, baina ez zuen ezer aipagarririk aurkitu. Mutur ezkuturen bat zegoela bururatu zitzaion, eta frakasoaren erresuminak jota, Francis Baconi egotzi zion Shakespeareren korpus-a. Ordura arte inori ez zitzaion otu ere egin Shakespeareren egiletza ezbaian jartzea. Are gehiago, Shakespeareren garaiko idazle bakar batek ere ez zuen horrelakorik salatu. Hala ere, onartu beharra dago hipotesiak bere bidea egin duela, eta, ikuspegi literario batetik begiratuta, aski emankorra eta iradokitzailea dela. Da Vinci kode berri baterako ere eman lezake. Kontua da apenas dagoela orduko agiririk, eta garai hartan oso egunkari, memoria- edo kronika-liburu gutxi idatzi zirela. Hala ere, informazio hutsuneak ez du berez esan nahi sekreturik dagoenik. Gainera, XVI. mendera arte ez zen egilearen irudia indarrean sartu antzerkiaren alorrean. Antzezlanak taulara eramaten zituen antzerki-konpainia zen antzezlanaren egilea, eta, sarritan, obra bat esku bat baino gehiagoren artean idazten zen. Lanak antzeztea zuten buruan, ez liburu formatuan argitaratzea.

Ez da hain bitxia. Garai batean artistak anonimoak izaten ziren. Ez dakigu nortzuk ziren Altamirako haitzuloetako pinturen egileak, ez eta nortzuk diseinatu zituzten piramideak ere. Iliada eta Odisea olerki epikoak Homero izeneko itsu misteriotsu bati egozten zaizkio, eta, halaber, era askotariko hipotesiak daude rapsoda haren inguruan, baita emakumea zela ere (Robert Gravesek Homeroren alaba eleberrian iradoki bezala).

Cervantesen kasuan egiletza argia eta frogatua da, baina Alcala de Henaresen jaiotako idazleak irrika bizia erakutsi zuen On Kixotearen benetako narratzailea desagerrarazteko eta fikzioa fikzioaren barruan txertatzeko. On Kixoteren istorioak baditu egiarekin nahiz gezurrarekin, ametsarekin nahiz errealitatearekin eta, nola ez, fikzioarekin eta egiarekin keinu eta koska ugari. Lehen zatiko bederatzigarren atalean Cervantesen narratzaileak aitortzen duenez, On Kixoteren istorioa Cide Hamete Benengeli izeneko historialari musulmanari zor zaio, eta haren idatzietatik hartu omen zuen berak. Nobelan ez dira falta akrobazia eta joko metaliterarioak. Batez ere, bigarren zatian, hezur haragizko pertsonaiak eta lehen zatikoak, literarioak alegia, batera bizi baitira, eta egoera bitxi horri zukua ateratzen dio Cervantesek maisuki. Batez ere, Baratariako uhartearen eszenan.

Cervantesek ez zuen bizimodu samurra izan. Bizi artean ez zuen arrakasta literarioa ezagutu, zerga-biltzaile eta soldadu jardun zuen, kartzelan egon zen, eskumikatua izan zen, Argelen bost urte eman zituen bahituta… Bost urteko egonaldi hartan behin baino gehiagotan saiatu zen ihes egiten, eta harrapatu bazuten ere, ez zuten heriotzarekin zigortu, orduan ohikoa zena. Zergatik barkatu zion bizitza Hassan Baxa agintariak? Han gertatutakoaz ez dira espekulazioak falta. Berriki, Isabel Solerrek Miguel de Cervantes: los años de Argel saiakera eman du argitara (Acantilado argitaletxea). Argeleko gatibuak sarritan agertzen dira Cervantesen lanetan, haren bizitza literarioaren zati garrantzitsu dira, osagai literario dira, bai gatibuen egoera bai bestearen kultura nahiz espazioa interpretatzeko. Garbi dago Argeleko egonaldirik gabe nekez izango zela On Kixotea den bezalakoa, den bezain urratzailea.

Badirudi Shakespearek Cervantes irakurri zuela. Antzerkigileak —John Fletcher-ekin batera— antzezlan bat eskaini omen zion On Kixotean agertzen den Cardenio pertsonaiari, On Kixotek eta Santxok Sierra Morenako basoan topatzen dutenari. Zoritxarrez, antzezlan hori galdu egin zen.

Galdu egin ez dena bi erraldoi horien lana da. Izan ere, aipatu kondairen gainetik, bizirik daude On Kixote eta Santxo, eta beste hainbeste gertatzen da Hamlet, Macbeth, Lear eta beste hamaika pertsonaiarekin. Fikzio identifikagarriak dira, gizaki identifikagarriak, eta gutaz eta gure pasioez hitz egiten digute, hunkitu egiten gaituzte, barrutik aldatzen. Klasiko horiek irakurrita zein berrirakurrita, ez gara jada lehengo berak. Klasikoak aldatu egiten dira irakurleon begietara. Isurian doaz, aldatuz. Ardoaren pareko dira, biolinen egurraren pareko. Bizirik daude, garatu egiten dira, belaunaldi bakoitzak klasiko zaharrak berrirakurri eta bere moldera bereganatzen ditu. Calvinok zioen klasiko bat agortezina dela, ez duela esan beharreko hori inoiz agortzen. Klasikoek ez digute haietaz bakarrik hitz egiten, gutaz ere hitz egiten digute, munduarekin dugun harremanaz. Zenbaitek dio klasikoak modaz pasata daudela. Hori iriztea ez ote da zeharka aitortzea geu garela agortuta gaudenak? Ariketa osasuntsua da klasikoekin aurrez aurre jartzea, ez bakarrik lehengo mundua zertan zen jakiteko, gurea —haren argitan—zertan den eta norantz doan antz emateko baizik. Ispiluak dira klasikoak, giza-hariak, eta Shakespearek eta Cervantesek argi egiten jarraitzen dute oraindik.

Kixote (egilea: Mattin)

Shakespeare (egilea: Mattin)

Api / 2016

Zaurien mina askatzen duen literatura

Autorea: Liburu dantza

Azken urteotan fenomeno deigarri bat eman da gure literaturan. Letren plazara azaldu diren idazle gazteen artean ia guztiak emakumezkoak dira: Danele Sarriugarte, Alaine Agirre, Goiatz Labandibar, Bea Salaberri, Itxaso Araque, Iratxe Esnaola, Itxaso Martin, Katixa Dolhare-Zaldunbide, Samara Velte… Apenas dagoen gizonezkorik idazle gazteen artean. Gogoan dut orain hamalau bat urte, idazle berrien inguruko saio batean nengoela, datuak ateratzen jarrita, estatistikak zihoen gizonezko idazle gehiago geundela emakumezkoak baino. Zergatik ez daude idazle emakumezko gehiago?, galdetu zuen entzuleen artean zegoen norbaitek. Galdera hartatik hamabost urte baino ez dira igaro, eta gaur egun, alderantzizko zentzuan egin liteke: zergatik dago idazle gizonezko gutxiago? Emakumearen presentzia asko ugaldu da literaturan, ez bakarrik idazle gisa, baita irakurle gisa ere. Orokorrean, emakumeek gizonezkoek baino askoz gehiago parte hartzen dute literaturarekin zerikusia duten ekitaldietan. Bistan da belaunalditik belaunaldira emakume idazleen kopuruak gora egin duela. Bizenta Mogelen lehen lanetatik hona —zeinari Yolanda Arrietak Argiaren alaba eleberria eskaini baitzion orain gutxi— bide luzea egin dute idazle emakumeek, tabuak hautsiz, ahots eta sentsibilitate berriak azaleratuz, normaltasunera bidean. Oraindik zer hobetu badugun arren, zorionez, ez gaude George Sand edo George Ellioten garaian, non emakumeek, onartuak izateko, gizonen izengoitiekin sinatu behar izaten baitzituzten bere lanak.

Egin kontu, zenbat idazle emakumezko zeuden Arantxa Urretabizkaiaren belaunaldian edo Ana Urkizak apailatu zuen Zortzi idazle, zortzi unibertso elkarrizketa liburuko idazleenean… Soziologiak erakusten du lehen baino emakume idazle gehiago dagoela orain, emakume irakurle gehiago dagoen bezala. Literatur lehiaketetan ere, emakumeak izaten dira sarritan sariak eskuratzen dituztenak.

Nolanahi ere, orain bizpahiru urte, emakumezko idazle beterano batekin hizketan ari nintzela, ohar interesgarri bat egin zidan kontu horren inguruan. “Emakumearen presentziak gora egin du nabarmen literaturan, baina literaturak berak apenas duen eraginik gizartean. Gizonezkoak teknologia berrietara pasa dira. Hor dago boterea orain, hor dago etorkizuna”. Ironia tanta batez esan zidan, mingostasun puntu batez ere. Ez zuen arrazoirik falta.

Baina soziologia kontuak utzita, natorren idazle berri batez hitz egitera. Euskarazko adarrean Zilarrezko Euskadi saria irabazi duen idazlea, Alaine Agirre bermeotarra, arestian aipatu belaunaldi berri horretako kidea da, kide gazteena beharbada. 2014an Odol mamituak eleberria eman zuen argitara. Joan den urtean, berriz, X hil da. Lehen nobelak eromena zuen hizpide. X hil dan, berriz, maitasuna da ardatz nagusia, baina badu eldarnio baten kontakizunetik asko. Maite duzun edo maite zaituen norbaiten heriotzaren inguruko bariazio eta obsesioek osatzen dute liburua, bakarrizketa bidez jasoak. Gaia lazgarria eta deserosoa egin daiteke hasieran, baina, pixkana, irakurlea neska protagonistaren diskurtsoaren konplize bihurtzen joango da. Era berean, hausnarketarako ateak irekitzen ditu Agirrek: nola egin aurre heriotzari, gure beldur eta mamuei; maitasunaren izaera hilkorra; zertan datza idazlearen ofizioa, autofikzioaren gorabeherak… “Idaztea ez da ordenagailuan teklak sakatzea bakarrik. Bizitzea ere bada”, esana du Agirrek. Hark aitortua da estu eta larri aritu zela liburua idazten, baita saminez ere, baina samin hura, aldi berean, plazerez ere betea zegoela. “Idazteak berak dakarren plazera ezin da beste ezerekin konparatu. Askotan erkatu izan ditut sexua eta idaztea bera: egonezinez betetzen zara batzuetan klimaxera iritsi orduko, baina, behin heltzen zarela, dena da eztanda, dena da barruko minaren eskapea, dena da ia existitzen ez den momentu bat, birikak eta bihotza gelditzen diren unea. Ezin da deskribatu (edo nik ezin dut, behintzat), baina hori da idaztean sentitzen dudana”. Agirrek Marguerite Duras eta Annie Ernaux aipatzen ditu inspirazio iturri nagusitzat.

Bizitzak eragindako zauriei buruz idazten du bermeotarrak. Horretaz idatzi du gaztelerazko adarrean Zilarrezko Euskadi saria jaso duen Rhodes britainiarrak ere. Aristotelesek bere Poetikan “katarsi” hitza aipatu zuen purifikazio emozionalaren giltzarri gisa. Tragedia klasikoan ikuslea traman nahas zitekeen, bai eta istorio baten pasioak pertsonaiekin batera gertutik ezagutu ere, baina ez zituen pasio horien benetako ondorioak nozitzen. Antzezlana ikusi ondotik, ikuslea gai zen bere burua hobeto ulertzeko, bestearen lekuan jartzeko. Agirre eta Rhodes beren zauriez mintzo zaizkigu, baina gureak ere izan daitezke zauriak. “Nitaz idaztea zutaz idazteko modua da”, dio X hil dako esaldi batek. Horretan ari da Alaine Agirre, eta jarrai dezala.

Elkar argitaletxea

Api / 2016

The instrumental: izugarrikeria baten lekukotza gordina

Autorea: Liburu dantza

The instrumental ez ohiko liburua da. Txikitan bortxatua izan den mutiko baten autobiografia gordin eta esplizitua da, baina askoz gehiago ere. Hain zuzen ere, duela gutxi pelikula onenaren saria jaso zuen Spotlight filmak —aldeak alde— arazo honen zenbait ertz ukitu zituen, zorroztasunez ukitu ere. Txikitan bortxatua izatearen izu-ikarari, gertaeraren inguruan metatzen den isiltasun pisua gehitzen baitzaio.

James Rhodes 1975ean jaio zen, eta bost urte zituela, bere boxeoko irakasleak bortxatu egin zuen. Lau urtez jasan zituen bortxaketak. Bere burua zauritzen saiatu zen behin baino gehiagotan, bai eta bere buruaz beste egiten ere. Zenbait ospitale psikiatriko ezagutu zituen, bai eta drogen mende erori ere. Azkenean, musikan aurkitu zuen min latz hartan argi egiteko bidea, eta piano-jotzaile aparta bihurtu zen. Diotenez, iraultza ekarri du musika klasikora, baina haren itxurari erreparatuta, nekez igarriko litzaioke musika klasikoko piano-jotzailea denik. Izan ere, pop izar baten antza handiagoa du. Betaurreko itzelak daramatza; ile luzea; trajea jantzita ez eta bakeroetan jotzen du pianoa; zirilikoz idatzitako zenbait tatuaje dauzka; iPad batetik irakurtzen ditu partiturak eta publikoari hitz egiten dio kontzertuetan. Hori gutxi balitz, lagun ospetsuak dauzka, Stephen Fry, Tom Stoppard edota Benedict Cumberbatch. Bai, Sherlock telesailean ikertzaile ezagunaren rola jokatzen duena.

Adiskide horiek babes handia eman diote. “Inoiz ezingo diet behar adina eskertu nigatik egin dutena. Baina askok nire trauma bera igaro dute, eta inork ez die jaramonik egiten. Ez dute nik izan dudan pribilegio ia gaitzesgarria, eta horrek goibel jartzen nau”. Trauma horiez hitz egitea garrantzitsua da Rhodesentzat. “Iraganean isiltzeko esan badizute ere, beti egongo da entzun nahi zaituen norbait”. Dostoievskik Lurpeko oroitzapenak eleberrian idatzi zuen gogoz behartsu direnak ere azkartu egiten direla min handi baten ostean. Rhodesen esanetan, asko dira izugarrikeriak bizi dituzten pertsonak. Horietako askok gainditu egiten dituzte, eta duintasunez bizitzea lortzen dute. “Sormena ez da minari esker heltzen, minaz kontra baizik”.

Rhodesen iritziz, musikak gizakiak sendatzeko ahalmen handiak ditu, eta deabruak usatzeko modu paregabea da. Horren inguruko telesail ugaritan parte hartu izan du, musika klasikoa eta pop musika uztartu ditu, eta Warner diskoetxe ezagunarekin sei disko grabatzeko kontratua sinatu du duela gutxi. Rachmaninoven tatuaje bat darama besapean. Bitxiki, duela hogei urte Geoffrey Rush aktorea ezagun egin zen Shine pelikulan, non David Helfgott piano-jotzailearen larruan sartzen baitzen. Helfgott haur mirari bat zen, eta txiki-txikiotatik nabarmendu zen pianoa jotzen. Aitak estu hartu zuen, hain estu eta zorrotz, ezen azkenean nerbio-krisi izugarriak izan eta burua galdu baitzuen. Hain zuzen ere, Helfgott Rachmaninoven pianorako hirugarren kontzertua jotzen ari zen lehiaketa batean kolapso egoeran jauzi baino lehen. Rhodes, ordea, ez zen piano batengana hurbildu hamazortzi urteak bete arte. Hamazortzi eta hogeita zortzi urteen bitartean, negozio-gizon aritu zen Londonen. Denbora epe horretan, pianoa bere kabuz jotzen ikasi zuen. Halako batean, musikarien agente bihurtzea erabaki zuen, eta, hala, agenterik ospetsuenari, Franco Panozzori, bisita egin zion Veronan. Panozzok Chopin jotzeko eskatu zion. Esan eta egin. Bikain egin ere. Une hartan erabaki zuen Rhodesek kontzertista handi bihur zitekeela.

Gehiegikeria hitza eufemismotzat dauka Rhodesek. “Gehiegikeria da polizia bat antzarak ferratzera bidaltzen duzunean. Baina berrogei urteko heldu batek bortxatu eta bere jostailua bihurtzen zaituenean, hori zehazteko zuzenagoa da bortxatu hitza erabiltzea”.

Piano-jotzaile gisa ezaguna izan arren, Rhodesek bere autobiografia argitaratzea erabaki zuen. Ez zen zeregin erraza izan. Haren emazte ohia liburuaren argitalpena debekatzen saiatu zen. “Liburua toxikoa zela zioten”, zioen Rhodesek, “eta errudun sentitzen nintzen, zerbait gaizki egin banu bezala”. Bortxatua izatearen laidoa gutxi ez eta epaile talde batek gertatutakoa azaltzea debeka ziezaiokeela ikustea kolpe gogorra izan zen piano-jolearentzat. “Liburu bat debekatzea baino gehiago zen. Gizaki bati bere iragana gainditzen laguntzea eragoztea zen”. Azkenik, kasua Auzitegi Gorenera heldu zen. Epaile Nagusi den Lord Toulsonen ustez, “Rhodenek sufritu duena sufritu eta gero, bere sufrimenduaren ondorioen aurka hain gogor borrokatu eta gero, eskubidea du munduari horren berri emateko. Horregatik baimentzen dugu liburu honen argitalpena”.

Liburuaren izenburu osoa honako hau da: Instrumental: A Memoir of Madness, Medication and Music. Gazteleraz, Blackiebooks argitaletxeak eman du argitara Instrumental izenburuarekin, eta aurtengo Zilarrezko Euskadi saria eskuratu du gaztelerazko adarrean. Denbora gutxian fenomeno bat bihurtu da.

Liburu gogorra, inondik ere, hezur-muinetaraino sartzen den horietakoa. Truman Capoteren Odol hotzean eleberriaren kastakoa.

Esan gabe geratzen dena ez da desagertzen.

Blackie Book edition

Api / 2016

Literaktum Kaiera: Egile Kronika

Autorea: Liburu dantza

Iaz abiatu genuen Literaktum Kaiera blog-a. Bertan, idazle gonbidatu batek jaialdiaren kronika jasotzen du: gonbidatu eta jarduera ezberdinen berri bere ikuspegi pertsonaletik, literaturaren inguruko gogoetak baztertu gabe. Jaialdiaren leiho eta oihartzun literarioa izan nahi du Kaierak.

Aurten Aritz Gorrotxategi (Donostia, 1975) da lerro hauen arduraduna.

Zuzenbidean lizentziatua, Aritz Gorrotxategi gidoigile (Goenkale, Balbemendi…), zutabegile (Irutxulo, Gaztetxulo, Egunkaria, Berria, El Diario Vasco, El Correoko Territorios gehigarria, Piedra del molino aldizkaria…) irakasle (EHUko Zuzenbide fakultatean, EHUko Esperientzia Geletan…) eta itzultzaile (Eleria, Limes…) jardun du.

Hainbat literatur tailer eta eskola eman izan ditu.

Durangon eta Donostian 2008az geroztik ospatzen diren Pentsamendua eta poesia jardunaldien antolatzailea da.

Irun Saria, Koldo Mitxelena beka edota Espainiako Kritikaren Saria euskarazko poesia alorrean jaso ditu, besteren artean.

Hona hemen bere bibliografia hautatua:

Narrazioak

Egurra Pinotxori (2002, Alberdania)

Nobela

Kafkaren labankada (2001, Kutxa)
Galtzontziloak autobusean zintzilik (2002, Erein)
Kearen truke (2005, Alberdania)
Axola ez duenean (2009, Alberdania)
Koldar hutsa zara (2015, Erein)

Poesia

Taxi bat Hamletentzat (2002, Hiria)
Zaldi hustuak (2007, Erein)
Hariaz beste (2011, Erein)

Argazkia: Juan Carlos Ruiz [Argazki Press]

Mai / 2015

Gosearen mekanismo politikoak

Autorea: Liburu dantza

Martín Caparrós kazetari eta idazle argentinarrak Ander Izagirre kazetari eta idazle euskaldunarekin izandako solasaldiarekin amaitu zen Literaktum jaialdiaren aurtengo egitarau betea, larunbat iluntzean. El hambre obra izan zuten ardatz, goseari buruzko saiakera, ikerketa, testigantza-bilketa eta analisia uztartzen dituen liburu mardula.

Caparrósek hasieratik utzi zuen garbi zer motatako lana egitea zuen helburu eta zer abiapuntutan kokatuta: gosea, gaur egungo munduan, ez da arazo tekniko bat, ezpada politikoa. Munduko pertsona guztiek nahikoa jateko adina janari ekoizten da gaur egun, hortaz milioika lagunek behar luketena baino askoz gutxiago sabeleratzen badute, horren atzean erabaki kontzienteak daude.

Egiturazko arazotzat du gosea Caparrósek, era berean. Munduaren erdia goseak egotea ezinbestekoa da munduaren beste puska pribilejiatuak jaten duen moduan jan dezan, alegia, munduko pertsona guztien nahikoa jateko adina janari ekoizten da gaur egun, baina nahikoa jate hori ez letorke bat gaur egun batez ere mendebaldean daukagun jateko kulturarekin, hau da, nahi dugun guztia jatearena desikasi beharko genuke.

Esan moduan, Caparrósek argi zeukan gaia landu nahi zuela, eta zer egin nahi zuen zehazki. Batetik, aipatu zuenez, aspalditik zeukan gaia jorratzeko gogoa; izan ere, luzaroan beste arazo sozial batzuk lantzen ibili ostean (migrazio-mugimenduak, klima-aldaketa, osasun sexuala eta erreproduktiboa), konturatu zen gatazka horien guztien oinarrian sarritan gauza bera zegoela, gosea; desberdintasunen metafora bortitzena.

Bestalde, nahiz eta munduko goseteak ondorio latzak dituen, toki komun bilakatua da honezkero eta, horrekin batera, kamustu egin da salaketa. Edozeinek aldarrikatuko lukeen zerbait da, inor ziztatzen edo deseroso ipintzen ez duen zerbait, inor gutxik hitz egingo luke gosea amaitzearen kontra, baina inor gutxik hartzen du horren errora jotzeko neurririk. Hortaz, liburu hau ere bada saiakera bat hitz horiek eta salaketa hori berriz zorrozteko, min egin diezagun lortzeko berriz.

Obraren egiturara etorrita, Caparrósek argi zeukan ez zuela nahi testigantza-liburu bat egiterik, miseriaren pornografia bat bihurtzeko arriskua lekarkeelako, bizipen-kontakizunek hunkituta uztearena irakurlea, negar-malkotan… eta listo. Inpresioa eman zezakeen ezin aldatuzkoa dela egoera hori, berez dela horrelakoa. Horren aurka, analisiak txertatu nahi zituen testigantzez gain, gosearen mekanismo politikoak xehe aztertzeko eta ageriko egiteko.

Erabaki hori hartu ostean hasi zen Caparrósen proiektuaren zeregin nekezenetako bat, aukeratu behar baitzuen gosearen zer mekanismo zehatz ikertuko zituen eta helburu horretarako zer toki hartuko zituen abiapuntu. Izan ere, liburu horrela dago banatuta, zortzi ataletan (gehi hitzostea), kapitulu bakoitza herrialde batean kokatua eta mekanismo jakin bat lantzen: India, Bangladesh, Niger, Kenia, Sudan, Madagascar, Argentina eta AEBak. Gatazka armatu bat bizi izan duen lurraldean aurreikus daiteke gosetuak egongo direla, baina gose horren engranajea ez da duela hainbat belaunalditatik gose “kronikoa” jasaten duen herrialdeko berbera.

Pare bat adibide aipatzearren: batetik, Caparrósek Argentinako kasua aztertu zuen. Hasteko, autoreak ez zuen nahi sentipena sortzerik, alegia, irakurleek liburua irakurri ostean pentsa zezaten “ni ez nago hain gaizki”, horrek beren egoera propioa kritikoki ez behatzera eraman baitzitzakeen. Horrez gain, Argentinaren egoera baliagarria suertatu zitekeen “laguntzakeria”ren (asistentzialismoa) fenomenoa esplikatzeko. Produzitzen ez dutela-eta kapitalismoarentzat ustigarriak ez diren pertsonak daude eta horiek traba dira sistemarentzat. Ezin dituztenez akabatu, diru-laguntza txiki bat ematen diete, eta horri esker baino ez dute bizirauten. Horrekin bat, bezerokeria ere sortzen da; izan ere, pertsona batek ez badauka bizibidea bere kasa ateratzeko aukerarik, bizibidea ematen dion horren menpeko bihurtzen da, guztiz.

Indiaren kasuan erlijioaren papera hartu zuen ahotan Caparrósek. Inmobilismoa sustatzeko tresna eraginkor bat da fedea. Nahiz eta sinesteak balio dezakeen egoera ezin latzagoan dauden horiek aurrera egiteko kapaz izan daitezen, minaren minez beren buruez beste egin beharrean, opio bezala balio dezake era berean, ez daitezen beren egoeraren erantzule direnen kontra altxa, patuak eta Jainko bat eragin duela sinesten dutelako.

Ikus-entzuleek galdetuta ea pribilejiozko egoeran gaudenok zer egin dezakegun egoera aldatzeko, batetik Caparrósek argi utzi nahi izan zuen ez zaiola guruaren irudia hartzea gustatzen. Bestalde, nahiz eta zenbait urrats txiki egin ditzakegun, gauzak eraginkorki aldatzeko maila handiagoko erabaki politikoak behar lirateke. Horrez gain, gogora ekarri zuen bilaketa eta esperimentaziorako garaia bizi dugula, ez gaude, modernitatean bezala, itxaropentsu etorkizunerako plan sendo bat daukagulako, ezpada beldurrez, ez dakigulako zer demontre etor daitekeen hurrengo. Hortaz, bide seguru eta zehatz bat baino, xendra lauso mordo bat dauzkagu, eta Becketten esaldi sonatu hura mantra gisa hartuta saiatu egin behar dugu: saiatu, huts egin eta, batez ere, hobeto huts egin.

Mai / 2015

Gisa horretako emakume bat

Autorea: Liburu dantza

Bihozkada bati jarraituta aukeratu zuen Harkaitz Canok Anne Sexton poeta Munduko Poesia Kaierak bildumaren barruan euskaratzeko. Susa argitaletxeak jarri zuen abian proiektu hori iaz eta honezkero bederatzi autoreren laginak ekarri dituzte gurera. Udaberrian atera dira azken hiru aleak, Sextonenaz gain, Sophia de Mellorena (Iñigo Roquek itzulia) eta Gabriel Ferrater-ena (Aritz Galarragak).

Bihozkada bat abiapuntu, hortaz. Sextonen zenbait poema ezagutzen zituen Canok, gehienak laburrak, eta poetaren lana goitik behera irakurtzen hastean sorpresa hartu zuen, oro har, poema luzeagoekin egin baitzuen topo. Obraren tamainarekin ere harritu zen, gazte hil baitzen Sexton, bere buruaz beste eginda, 45 urte baino ez zituela eta hala ere obra mardula utzi zuen atzean. Hamabost urtean idatzi zuen Sextonek idatzi beharrekoa eta aski autodidakta izan zen. Terapia modura ekin zion idazketari, psikiatrek gomendatuta, erditu ostean depresio sakon bat izan baitzuen. Zerbait gehiago nahi zuen-eta Sextonek, senarraz, aldirietako etxeaz eta seme-alabez gain zerbait gehiago, harago joango zen zerbait.

[youtube]https://www.youtube.com/watch?v=zR6uQPBRtrU[/youtube]

Gordin pausatzen dira Sextonen lerroak irakurlearen aurrean, beldurrik gabe xehatzen ditu detaileak, Y doktoreari gutunak-en dioen moduan: Zertarako idatzi diario bat, / norbere zikinkeria aztertzeko ez bada? Zikinkeria aztertzen du, hortaz, gurasoekiko harreman gatazkatsua, heriotzarekiko grina, zahartzea, gaixotasunak, seme-alabekiko harreman berdin arazotsua… Gai horiez guztiez gain, Canok beste baten garrantzia ere azpimarratu du: sinesteko beharrarena. Fededun izan nahi zuen Sextonek, zerbaitetan sinetsi. Elizgizon batengana jo ei zuen bilaka zezan, baina hark erantzun zion kontuak ez zuela horrela funtzionatzen, eta, gainera, gaztigatu zion berak dagoeneko bazeukala jainko propioa: idaz-makina, alegia. Fede-bilaketa hori honako poema honetan ikus daiteke, auto-umore beltzaren arrastoengatik irakurtzekoa iruditzen zaidana oso.

AEBetako gizarte eta politikekiko kritika ere agertzen du Sextonek poema batzuetan. Gutxi dira, baina direnak, ahoan bilorik gabeak. Horren adibide, antologiaren atzealdean azaltzen den hau berau.

Poema alairen batzuk ere idatzi zituen Sextonek, dozena inguru. Horiek denak sartu ditu antologian Canok, eta behingoz harira etorrita, “Ene maite kuttun guztiak” errezitaldian ere irakurri zituzten horrelako zenbait, umore-ukitua erantsita. Atzo estreinatu zuten Ernest Lluch kultur etxean eta bi lagun batu zaizkio Cano itzultzaileari irakurraldia osatzeko: Ainara Gurrutxaga aktorea eta Iban Urizar musikaria. Canorentzat garrantzitsua zen horrelako zerbait egitea Sextonen lan euskaratua apur bat gehiago zabal zedin; izan ere, gisako proiektuak nahiko minoritarioak izaki, sarri asko itzalpean geratzen dira eta oso jende gutxirengana iristen.

Errezitaldi benetan dotorea prestatu dute hiruen artean. Lehen aipatutako poema alaiago horietako bat errezitatzeko, adibidez, Capriko itsasoan egindako bainu bat kontatzen duena, baso bat ur, linterna bat eta lasto bat erabilita, itsasoko uraren kolore urdin gardena eta burbuilatxoen soinuak ezinhobe birsortu zituzten, aretoko giroa ondo egokituz. Bestalde, Iban Urizarren klarineteak, saxoak eta, behin baino gehiagotan, looper-a baliatuta sortutako ahots-zaratek itzel jantzi zituzten poemak, medikuei buruzko hau kasik abesti bihurtuz, ikus-entzuleek irribarrez hartutako pieza.

Poemak ilunak izanagatik gozamena da kaiera irakurtzea, irudi indartsuak sortzen baititu Sextonek, Canok euskarara txukun ekarriak, eta garaiko beste poeta batzuekin alderatuta, nahiko erraz jarraitzen zaie haria. Nire kasuan behintzat, aurreko astean irentsi bainuen, Sextonen obra ezagutzeko gogo bizia pizteko amu paregabea ere izan da. Bestetik, errezitaldiak ere badu balio erantsirik, letra zirenei gorputza ematen baitie, eta nola.

Halakoa atera naiz, sorginek hartutako sorgin,
gauez ausartago, aire beltzean nabil;
gaizkia amets, argirik argi,
etxerik xumeenetan bete dut nire aldia:
hamabi hatzeko eme, koitadu bakarti, nago burutik.
Halako emakumea, emakume ere ez haiz.
Gisa horretakoa izan naiz.

Mai / 2015

Kartzelan kartzelaz

Autorea: Liburu dantza

Espetxearen bueltan sortu dute Oier Gonzalezek eta Markel Ormazabalek atzo Garoan ikusi genuen saioa. Biak ere preso politiko ohi, ikuskizun honen oinarrian daude kartzela-garaian idatzitako testuak, Ormazabalen kasuan gerora liburu bilakatu zirenak (Hemen naiz, ez gelditzeko baina argitaratu zuen iaz Txalapartaren eskutik) eta horri buruzko gogoetak. Ikuskizun hau bada, Ormazabalen esanetan, espetxeari kobratzen dizkioten interesak, han eduki zituzten boladarengatik.

Kartzelaz aritzeko, kartzela bat sortu nahi izan zuten, kartzela txiki bat baina behar den modukoa azken batean, bere lau hormekin. Batetik, Joseba Arregi Erostarberen marrazkiak ipini zituzten atzeko pantailan, Fleuryko espetxearenak, Arregi Erostarbek bertan zela eginak, bikotekideari erakusteko nolakoa zen toki hura.

Era berean, pantaila zen lehen horma horretan bideoak ere erakutsi zituzten, hiru guztira. Biri buruz hitz egingo dut hemen. Johnny Cashek San Quentingo espetxean egindako kontzertuaren puska bat ikusi genuen, hasteko. Kantu bat entzun genuen, zehatzago, San Quentini buruzkoa, hain zuzen, presoak txaloka jartzen dituena behin eta berriro, Cashek espetxea gogor eta zuzen kritikatzen baitu. Era berean, adierazgarria da, eta horrexegatik aukeratu zuten Gonzalez eta Ormazabalek, Cashek baso bat ur eskatu eta tarte labur batez zalantza egin ostean, txikitu egiten duela edukiontzia, espetxearen beraren ikur. Izenburuaren lehen atala esplikatzeko balio du horrek, kasu honetan, basoa ordez plastikozko koilara delako kartzelaren sinbolo.

[youtube]https://www.youtube.com/watch?v=1zgja26eNeY[/youtube]

Bigarren bideoa ere musikari estu lotua, The Shawsack redemption filmekoa. Tim Robbins aktorearen pertsonaia, preso baitago, espetxeko funtzionarioen bulegoan sartuta, opera-puska bat entzuten hasten da, hasieran bakar-bakarrik, ondoren, bozgorailu guztiak piztuta, espetxe osora zabaltzen dira doinuak. Morgan Freemanen off ahotsak gogoeta egiten du, nola izan zen posible tarte labur batez behintzat, toki erabat gris batean zeudenek leku fisikoa ahaztu eta libre sentitzea.

Eta musika har genezake hain zuzen ziega berezi horretako bigarren horma modura. Ormazabalen liburuak argi erakusten du adierazpide horrekiko grina handia duela, izenburua bera Lisabören kantu batetik eratorria. Kantuz eta gitarraz lagundu zituzten esanak, eta errezitaldi musikatuetan hain sarri ikusten ez dugun moduan, hiru gitarrekin (bi akustiko, elektriko bat), eta terminoa oso labaina den arren, rockerantz lerratzen ziren akordeekin, intentsitate biziz. Ondo lotzen zitzaizkion igoera musikalak testuen minari.

Testuak izan baitziren, noski, ziega txikiaren beste paretetako bat. Ormazabalen liburukoak, Gonzalezek idatzitakoak eta Mikel Antzaren Z ber bi antzezlaneko puskak ere. Azken horren oroitzapena geratu zait bereziki. Antzezlaneko presoa hiltzen denekoa, inguruari galdezka non zeuden eta zertan, hura hil zenean; Gonzalezek hunkigarri irakurri zuen. Aurrez Arkaitz Bellón oroitu zuen, haren patua beren belaunaldiaren epitafio triste bat zela hausnartuta.

Testuez gain, gogoetarako tarterik ere izan zen. Biek Gonzalezek eta Ormazabalek hain galdera bota zituzten, hainbat duda erein. Eskolek eta ospitalek kartzelen hainbesteko antza baldin badaukate zerbaitengatik izango dela, ez dagoela argi hormaren zer aldetan dauden presoak. Mikel Antzaren beste liburu batera eraman ninduen galdera horrek, berriki kaleratu duen Ametsak ere zain poema-liburuari antzeko hausnarketa batek ematen baitio hasieran, Joseba Sarrionandiaren paragrafo batek, non, hain justu ere, askatasunez mintzo den. Maitasunaz ere jardun zuten, afektuez eta sexualitatez, eta horri ipintzen zaizkion trabez, preso zaudenean.

Ikus-entzuleok, azkenik, plastikozko goilara bana eroan genuen etxera, eta errezitaldigileen eskaria: goilara ikusi aldiro, buelta batzuk eman geniezazkiola han aditutako kontuei.

Mai / 2015

Eta basoak esan zion margolariari

Autorea: Liburu dantza

“Baso bat opari” ikuskizuna eskaini zuten atzo Lugaritz Kultur Etxean Patxi Zubizarretak, Mintxo Cemillánek, Joserra Senperenak, Maddi Oihenartek eta Antton Valverdek. Ikuskizun hibridoa izanik, hitza ipini zuen Zubizarretak, margoa Cemillánek eta musika eta ahotsa azken hiruek. Zubizarretak iaz argitaratutako 50 eleberria du abiapuntu ikuskizunak, eta horretan ere arteen arteko harremana oso dago presente. Gainera, Txalapartak kaleratutako lan horretan, edukian ez ezik forman ere bada nahasketarik, irudiak letra eta doinuak baitatoz batean.

Berrogeita hamar urte egin berritan, pausaldi moduko bat egiteko asmoz urtegi batera doazen bost lagun artistaren istorioa kontatzen du Zubizarretak bere azken eleberrian. Garai horren bueltan sortzen diren kezkak eta arteari buruzko gogoetak tartekatzen ditu. Izan ere, urtegiaren beraren figura ezaguna da munduko literaturan, Thomas Mann alemaniarraren Mendi magikoa eleberrian, kasu baterako, pertsonaietako asko horrelako erretiro batean elkartzen dira.

[youtube]https://www.youtube.com/watch?v=0B_jr2P_58I[/youtube]

Gisako atsedenaldi bat proposatzen eta eskaintzen du ikuskizunak ere, tarte batez eguneroko zaratatik urruntzeko aukera. Joserra Senperenaren pianoak eta Patxi Zubizarretak gozotasunez irakurritako pasarteek osatzen dute emanaldiaren ildo nagusia. Tartean txertatzen da Mintxo Cemillán margolaria, emanaldi hasieran huts-hutsik eta amaieran itzal okrez koloreztatuta agertzen zaigun mihisea betetzera, hiru margoalditan. Bereziki polita suertatzen da musikaren joan-etorriekin batera mugitzen denean pintzela ere. Horrez gain, Antton Valverdek eta Maddi Oihenartek bina abestirekin ematen diote arnasa irakurketari.

Paradisuaren aurrean kokatzen gaitu Zubizarretak hasieran. Eskakizun nekezik gabe lortzen dugu lorategian sartzea eta fruitu mardulak jatea. Kobazulo baten aurrean dagoen margolariari hizketan hasten zaio gero. Hausnarketak tartekatzen dira, kobazulo hartan biziko ote ziren gizakiengandik zenbat gauden urrun, haientzat zer ote zen artea. Hainbat autoreren testuetan barrena saiatzen da Zubizarreta margolariarentzat erantzunak bilatzen, tartean ikuskizunari izenburua ematen dion poema eder batekin, gauza baliotsuak ezin emanda, maiteari zuhaitz-haziak oparitzen dizkionaren istorioarekin, hain zuzen.

Esanguratsuki, mugikorra amatatuta daukan margolariak, ikus-entzuleok bezala, basoak zer esango dion.

Harpidetza