gonbidatuak

08

May / 2015

Munduari itzulia laurogei liburu-dendatan

Autor:

Aurten, estreinakoz, liburu-dendek presentzia nabarmena hartu dute Literaktum jaialdian, Liburu Lurraldea izeneko atalaren barruan. Eremu horretan egingo da nire ustez jaialdi honetako ekitaldi erakargarrienetako bat, Eider Rodriguez eta Samanta Schweblin idazleen arteko solasaldia, hain zuzen. Troa Zubieta liburu-dendan izango da, datorren asteartean. Hori esanda, gatozen harira.

Liburu Lurraldearen lehen ekitaldirako ezin gai aproposagorik aukeratu: Jorge Carrión idazle bartzelonarraren Librerías [Liburu-dendak] saiakeraz hitz egin zuten atzo Garoa liburu-dendan autoreak berak eta Txetxu Barandiaranek, kultur industrian adituak. Carriónek eleberriak idatzi ditu eta baita telesailei buruzko saiakera bat ere: Teleshakespeare. Librerías lanari esker finalista izan zen Anagrama sarian eta laster beste hizkuntza batzuetara itzuliko dute.

Liburua hainbat modutara irakur daitekeela esan zuen Carriónek. Batetik, bidaia bera jarraitu daiteke, munduan barrena, liburu-dendaz liburu-dena eta hortzak gero eta zorrotzago. Bestetik, liburu-objektuaren beraren historia gisa ere irakur daiteke, Greziatik hasita garai digitalera arte.

Liburu-denden aldeko aldarria egin zuen idazleak, kulturgune eta komunitate gisa ulertuta. Bere ustez, liburu-denden eta -saltzaileen figura menostua izan da oro har, edo bestela esanda, ez zaio sekula aitortu merezi duen neurriko garrantzia. Rol askoz nabarmenagoa izan dute beti editoreek, idazleek berek, kritikariek… Non geratu da, ordea, liburua irakurleen eskutara daraman hori? Gomendioak ematen dituena? Garrantzia-falta horren erakusle da argitaletxe handiek, estatu espainiarrean kasu, Planetak edo Mondadorik, ez dituztela beren liburu-dendak defendatu, Amazonen kontra.

Liburu-denda ondare historikotzat jotzea ezinbestekoa iruditzen zaio Carrióni. Adibide oso bisual bat jarri du. Kafetegi edo taberna historikoek, kasu baterako, Cadaquéseko Melitón tabernak, argazkiak ditu, Marcel Duchamp artista hara joaten zenekoak xakean jokatzera. Mota horretako tokiak ondo arduratu dira beren artxiboa osatzeaz, liburu-dendek aldiz, hainbat idazle eta pentsalari bertara sarri joanagatik, gutxitan egiten dute horrelakorik.

Komunitatea sortzearena izan da aipatutako beste ildo nagusi bat. Carriónen ustez, beren inguruan osatu komunitatea zaintzen eta horri eusten ez dioten liburu-dendek jai daukate. Mataró-ko liburu-denda baten adibidea eman du. Garai batean kooperatiba gisa eratua, 10 urte inguruz bete zuen komunitate-gunearen funtzioa, baina izaera hori bazter utzi zuen, besteak beste, liburu-aurkezpenak mekanizatzen hasi zenean, alegia, liburu-aurkezpenak egiteko packak eskaintzen hasi zenean: X sosen truke, aurkezpena egiteko tokia, ardoa, eta postal batzuk ematen zituzten. Nolabait esatearren, hortik aurrera, liburu-aurkezpen bakoitza dagoeneko ez zen gertakizun berezi bat. Liburu-denda horrek erreka jo zuen noizbait eta crowdfunding bat jarri zuten abian proiektua salbatzeko. Deiari ez zion inork erantzun, dendak jada ez ziolako ekarpen berezirik egiten inguruari.

Bartzelonako beste liburu-denda batzuek, Documentak esaterako, badu bere komunitatea inguruan, eta lortu du proiektua aurrera ateratzea hasiera batean oinordeko liburu-saltzailerik ez zeukan arren.

Oinordeena bai baita beste gai pisutsu bat. Liburu-denda asko dira belaunaldiz belaunaldi jarraitutako enpresatxoak. Gu geu geunden Garoa bera adibide. Tradizioari eustearen eta garaietara egokitzearen arteko gatazka agerikoa da kasu horietan guztietan. Batetik, belaunaldi gazteagoek eutsi nahi diote aurrekarien esentziari, Garoako Imanolek berak esandakoaren haritik, berarentzat Zarauzko liburu-denda baita denaren abiapuntu eta arrazoi, hain justu, gurasoek zabaldu zuten horixe bera, eta ez gero Donostiara ekarri duten filiala.

Edonola den, liburu-dendak jakin behar du bizi den garaiari egokitzen, Carriónen ustez. Hain justu, mamiari eusten baina gauza berriak ere txertatzen asmatu duten liburu-denda horiexek dira gerora iraun direnak. Denboran zeharreko ideia modura hartu behar da liburu-denda, gainera askotan nomadak izaten baitira eta denda batzuek tokiz aldatu behar izaten baitute; hortaz, gakoa ez da toki berberean eta amiñi bat ere aldatu gabe irautea, ezpada bi gauzak konbinatzea, alegia, esate baterako, irakurtzeko besaulki erosoak edukitzea beti, baina baita kafea edo ardoa eskaintzea ere. Era berean, nabarmendu du aniztasunaren garaia bizi dugula gaur egun, eta liburu-denda adina modu daudela aipatu oreka eta komunitatea biltzeko.

Azkenik, Carriónek aldarrikatu du liburu-dendek deskonexio eta berkonexiorako balio behar dutela, tenplu bat izan, hainbat hobeto wifirik ez badute. Bere guraso eta aiton-amonentzat elizak bete izan duen funtzioa bere dezaketela uste du idazleak. Balio dezaketela egunerokoaren zaratatik eskapo egin eta tarte batez, patxadaz, norbere baitara biltzeko.

Zorteko gaude, euskal herrietan ez dira-eta gutxi filosofia horretatik gero eta hurbilago dabiltzan guneak.

07

May / 2015

Europarrak?

Autor:

Cees Nooteboom idazle holandarrak solasaldia egin zuen atzo San Telmo museoan Ignacio Aymerich soziologo eta legelaria akuilari eta galdetzaile zuela, era berean, biak ere galdera nagusi bati erantzuteko asmotan: “nola izan europarrak?”

Nooteboom idazle sonatua da, liburu mordoxka idatzi ditu hainbat genero baliatuta: poesia, narratiba, saiakera, eta, nabarmen, bidaia-liburuak. Aymerichek hitz ederrak baino ez zituen izan Nooteboomen lanarentzat eta, besteak beste, azpimarratu zuen Nooteboomek begirada berezi-berezia duela, beste batzuk ikusiko ez lituzketenak ikusteko gaitasuna. Hori dela-eta dute bere bidaia-liburuek hain kutsu berezia, deskribapen higaturik ez da agertzen, horregatik iritsi dira hainbeste irakurlerengana.

Aymerichen ustez, hizkuntza hain zehatz lantzearekiko abilidadea poesia jorratu izatetik datorkio Nooteboomi, hain zuzen, autorearentzat berarentzat, bere lan garrantzitsuena poesian egindakoa da, besteak aldiz, “sukurtsalak” dira. Edonola den, Aymerichek berak bidaia-liburu bati esker deskubritu zuen Nooteboomen lana (ez dirudi kasualitatea), Donejakue bideari buruzkoa.

Fikzioaren eta errealitatearen arteko muga lausoak ere dira Nooteboomen obraren ezaugarri. Idazlearen eleberriek saiakera eta erudizio historikoaren itxura dute batzuetan, saioak ez dira hausnarketa huts izaten.

Solasaldira bueltatuta, hain zuzen europarrak zelan izatearen galdera bada Nooteboomen saiakera baten izenburua, diskurtso-multzo batena, autorearen esanetan. Nooteboomek hamaika bidaia egin ditu Europan zehar, ondo ezagutzen ditu hainbat txoko eta hizkuntza batzuk, eta zentzu horretan ikusten du bere burua europar gisa. Alemanian bizi izan da urte luzez eta Herrialde Katalanetan egiten ditu sei hilabete urtean, Menorkan.

Hizkuntzak aipatu ditut eta Nooteboomek gaztelaniaz erantzun zien Aymerichen galderei. Seguru asko, berea izan zen erabakia, baina nik neuk ezin izan nuen inpresioa uxatu, zerbait galdu zela zubi horretan, agian ikuspegi sakonago bat jaso izango genuela, adibidez, ingelesez aritu izan balitz eta interprete batekin (eta ingelesa diot hizkuntza horretako hitz asko tartekatu zituelako mintzaldian eta esango nukeelako aiseago aurki daitezkeela hizkuntza horretako interpreteak holandarrekoak baino).

Hain zuzen, autoreak berak ohartarazi zuen ele arrotz batean hitz egiteak abstrakziorako gaitasuna mugatzen ziola eta saioan nahiago izango zuela istorioak kontatu. Horrelaxe izan genuen hainbat pasadizoren berri, ikus-entzuleek gogoz entzun zituztenak, hala nola, bere editore italiarrak, fededuna ez zena, Donejakue bidea egitera joan, Nooteboomen liburua lagun, eta eliza txiki batean apaiz batekin hizketan aritu ostean iganderoko mezara itzuli dela.

Europar gaiaren harira, Aymerichek tira egin nahi izan zion, europartasun-sentimenduko aski ahularen iturburuaz galde eginda: egitura politikoa eraiki delako identitate politiko bateratu bat eduki aurretik? Beste modu batera, zergatik ez dituzte iparraldeko estatuek bere sentitzen hegoaldekoek arazoak? Hego-mendebaldekoek Ukrainakoak? Nooteboom ados agertu zen Aymerichen lehen hipotesiarekin, eta azpimarratu zuen moneta bakarra izan arren ez dagoela banku bakarrik, edo, ez dela asmatu estatu-kideak baino fuerteago den zerbait sortzen, AEBetan bezala.

Abiapuntutik bertatik piztu zitzaizkidan zalantzak. Hasteko, bistan da, Aymerichek eta Nooteboomek argi daukate Europa indartzearen eta batzearen garrantzia, Europar Batasuna osatzearen plan osoaren oinarri dena, Bigarren Mundu Gerraren ondorenean, sarraskiak ez daitezen errepikatu… europar lurraldean, esan nahi baita.

Neuk, ordea, abiapuntu hori berori berplanteatzeko beharra sentitu nuen, nola izan europarrak baino, izan behar ote dugu europarrak, eraiki behar ote dugu europarra? Bestalde, europarrak nola izan galdetzen hasten bagara, ezin itzurizko afera bat dago atezuan, eta ari naiz, noski, iragan kolonialaz. Italiako itsasertzeetara iristeko ahaleginean itotzen diren horiei guztiei buruz ezin da hitz egin bestela bezala, herrialde europar frankok Afrikako beste hainbat lurraldetan izandako negozio ez-hain-atseginak existitu ez balira bezala, horrek guztiak gaur eguneko egoerarekin zerikusirik ez balu bezala (hala haien pobreziarekin nola geure aberastasunarekin).

Bidaiaz ari garela, gainera, eta Europan zeharrekoaz, eta kontuan hartuta Nooteboomek berak esan bezala inguruak ikustera ospa egin zuela hemezortzi urterekin, motxila bizkarrean, ezinbestean hartu behar da aintzat gaur egun gurpildun-maleta eskuan PIGSetatik iparraldeko sozialdemokrazia eredugarrietara joaten diren gazteek akaso ez dutela abentura zirraragarri gisa bizi hori.

Akaso, horiei denei ere galdetu beharko zaiela zer den europarra izatea.

07

May / 2015

Elkarrizketa:Antonio Casado da rocha

Autor:

Antonio Casado da Rocha: “Poesiari begiratzen diogunean ez zaigu harria interesatzen, Arestiri bezala, ezpada harri bihurtzeko bidean dagoen hori”

“Laba/lurra, poema berriak eta hautatuak” izenburuko errezitaldia eskainiko dute gaur hilak 7, Antonio Casado da Rocha eta Oier Guillan autoreek. Udal Liburutegiko ekitaldia aretoan izango da, San Jeronimo kalean, arratsaldeko 19:30etan. Emanaldi berezi bat egiteko asmoa agertu dute, soila baina ezohikoa. Irakurraldiaren oinarrian Casado da Rocharen bigarren poesia liburua dago, Islandiera ikasten (Utriusque Vasconiae, 2014). Idazlearekin solasean aritu gara, emanaldiari eta bere poeta-ibilbideari buruz zerbait gehiago jakiteko.

[youtube]https://www.youtube.com/watch?v=QgEvEHg0vMA[/youtube]

Poesia beste modu batzuetan gizarteratu behar dela azpimarratu zenuen zeure Argiako blogean. Ikuspegi horretatik ulertu behar dugu Laba/lurra proposamena?  

Literaktumen beraren helburuetako bat bada arteen arteko lotura sustatzea, elkarrizketa sortzea poesiaren eta beste arte-adierazpide batzuen artean. Hortaz, uste dut komeni zela horrelako zerbait egitea. Oierrek berak bere aldetik egin izan du, Metrokoadroka kolektiboaren lanak oso hibridoak izan dira beti, adibidez, Idoia Beratarbide ibili izan da oholtza gainean marrazten. Horrelako gauzak dibertitzen gaituzte, eta uste dut Oier eta biok bat gatozela horretan, poesia-emanaldi ezohikoak egitea interesatzen zaigu.

Bestalde, poesiak badu ospe txarra gurean, jarduera elitista dela, kriptikoa, bertsolaritzarekiko kontrastean, nahiz eta azkenaldian bertsotan ere egin diren gauza nahiko hibridoak.

Gure errezitaldia, azken batean, beste ekarpen bat gehiago da ildo horretan.

Eta zertan datza ekarpen hori?

Oier eta biok saiatuko gara irakurraldia ahalik eta dinamikoena egiten, baina berrikuntza, hain justu ere, bideoa txertatzea da. Oierrek eta biok hitz egiten dugun bitartean bideo bat proiektatuko dugu eta horrek garrantzia handia izango du. Gorka Belaskoren marrazkiak agertuko dira bertan.

Esan bezala, poesia-emanaldi ezohikoak egiteko ahaleginean, musika baliatzea izan da bide tradizionalena. Guri otu zitzaigun, ordea, marrazkiarekin lotzea. Lehenengo liburuan Pernan Goñirekin lana egin nuen azala egiteko. Mundu hori asko gustatzen zait, oso freskoa iruditzen zait, eta gaur egun gero eta ohikoagoa da bilkura akademikoetara marrazkilari bat joatea, bilkura hori iruditan biltzeko. Ez da gauza berria.

Gorka Belasko ezagutzen dugu, bera sketch crawlaren munduan dabil, eta banekienez nire liburua irakurrita zeukala, irakurketa grafiko bat egin zezan eskatu nion. Liburuan bertan badaude hainbat marrazki eta horiekin bideoa osatu dugu. Gorka bera errezitaldian egongo da, norbaitek egin nahi izanez gero, ekarpenak jasotzeko, baina ez da oholtza gainean egongo, baizik eta ikus-entzuleen artean.

Nondik dator Laba/lurra izenburua?

Ez da liburu bateko emanaldia. Poema zaharrak irakurriko ditugu, bai neurek, bai Oierrenak, eta baita beste poeta batzuenak ere. Egia da, hala ere, errezitaldiaren bizkarrezurra Islandiera ikasten liburuak emango duela eta bilduma horren atal bat, agian atal garrantzitsuena, Laba/lurra deitzen da. Bi errezitatzaile izanik, eta ez dakit nor den laba eta nor lurra, interesgarria da bien arteko harremana aztertzea. Gainera, badago momentu bat non laba lur bihurtzen den eta guri hori interesatzen zaigu, tartean dagoena, prozesua.

Interesatzen zaizkigun hainbat gauza prozesuak dira, Jule Goikoetxeak ere badauka, adibidez, horri buruzko poema bat, eta politikagintzan eta herri mugimenduetan presente dago bidearen garrantzia. Beraz, guk gizarteari, edo etikari, edo poesiari begiratzen diogunean interesatzen zaiguna ez da harria, Arestiri bezala, baizik eta oraindik harri ez dena, harri bihurtzen ari den hori.

Prozesuaren eta laba/lurraren ideia hori ardatz hartuta egituratu duzue emanaldi osoa?

Ez, anitza izango da. Egia da Islandiak, toki gisa, eta iparraldeak ere toki handia hartuko dutela, baina denetarik egongo da, liburu osoaren ideia emate aldera. Paisaia-poemak egongo dira, Islandian kokatuta. Besteak beste, egunotan hainbeste entzun dugun lege islandiar horri buruzko poema bat irakurriko dugu, istorioa kontatzen duena.

Laba/lurra izenburuak landuko ditugun gai batzuen berri ematen du, baina emanaldia ez da soilik Islandiari eta geologiari buruz izango. Emanaldi anitza sortzen saiatu gara.

Beste poeta batzuek lanak ere irakurriko duzuela esan duzu. Zeintzuk?

Islandiera ikasten izenburua beste poeta baten lanetik dator, Bill Holm, hark bai ikasi baitzuen islandiera. Poema hori bera euskaratu dugu, beren-beregi, eta irakurriko dugu. Horrez gain, poeta islandiar garaikide baten poema bat ere euskaratu dugu. Ez dugu zuzenean islandieratik ekarri, ezpada ingelesa zubi-hizkuntza gisa baliatuta. Emanaldian bietara irakurriko dugu, islandieraz eta euskaraz. Erronka moduan hartu dut islandieraz irakurtzearen, lagun batekin praktikatzen aritu naiz. Ikus-entzuleak harritzea nahi dugu, islandiera oso arrotza zaigu-eta.

Hizkuntza-ikasketaren prozesua oso presente dago zure poemetan.

Bai, poesia idaztea laborategi moduko bat izan baita niretzat, euskara hobeto ikasteko. Bigarren liburuan, islandiera metafora gisa erabili dut.

Poeta modura asko gustatzen zait euskaraz idaztea eta euskara bera hizkuntza bezala, justu berandu xamar ikasi dudalako. Hori dela-eta, hizkuntza kanpotik ikusteko aukera daukat, objektu estetiko gisa. Gainera, aurrez aurrekoan traketsago aritzen naiz eta askotan poemak idazten ditut aurrez aurre esaterik ez daukadana esan ahal izateko.

Ahalduntzeaz asko hitz egiten da azkenaldian eta nire kasuan poesia idaztea euskara-hiztun gisa ahalduntzeko bide bat izan da. Sarritan, euskaldunberriok edo euskara ikasten ari garenok, konpleju asko ditugu, ez gara hitz egiten ausartzen… Edo askotan esaten digute: zure ama-hizkuntzan ez bada ezingo duzu benetan adierazi sentitzen duzuna. Hain zuzen ere, horri buruzko poema bat idatzi nuen, eta nire apustua juxtu kontrakoa izan da: ba bai, beste hizkuntza hori ikasiko dut eta neureganatuko dut. Poesiaren bitartez, horrekin jolastu dut, eta lagundu dit hizkuntzaren ikasketa modu ludiko batean ikusten eta ez betebehar bat bezala.

Amaitzeko, eta errezitaldira itzulita, Oierren eta bien arteko elkarrizketa izango da zuena?

Hibridoa izango da, aldi berean irakurraldi antolatu bat baina solasaldirako tartea ere egongo da. Nire ustez, emanaldiak aukera paregabea dira liburuak berreskuratzeko eta ezagutzera emateko. Hortaz, gurea ez da izango soilik poemak bata bestearen atzetik irakurtzea. Oier eta bion artean elkarrizketa txikiak izango ditugu, giroa informalagoa izan dadin, askotan poesia-irakurraldiak tonu solemnean egiten direlako.