Archivos Mensuales: 18/05/2015

18

May / 2015

Gosearen mekanismo politikoak

Autor:

Martín Caparrós kazetari eta idazle argentinarrak Ander Izagirre kazetari eta idazle euskaldunarekin izandako solasaldiarekin amaitu zen Literaktum jaialdiaren aurtengo egitarau betea, larunbat iluntzean. El hambre obra izan zuten ardatz, goseari buruzko saiakera, ikerketa, testigantza-bilketa eta analisia uztartzen dituen liburu mardula.

Caparrósek hasieratik utzi zuen garbi zer motatako lana egitea zuen helburu eta zer abiapuntutan kokatuta: gosea, gaur egungo munduan, ez da arazo tekniko bat, ezpada politikoa. Munduko pertsona guztiek nahikoa jateko adina janari ekoizten da gaur egun, hortaz milioika lagunek behar luketena baino askoz gutxiago sabeleratzen badute, horren atzean erabaki kontzienteak daude.

Egiturazko arazotzat du gosea Caparrósek, era berean. Munduaren erdia goseak egotea ezinbestekoa da munduaren beste puska pribilejiatuak jaten duen moduan jan dezan, alegia, munduko pertsona guztien nahikoa jateko adina janari ekoizten da gaur egun, baina nahikoa jate hori ez letorke bat gaur egun batez ere mendebaldean daukagun jateko kulturarekin, hau da, nahi dugun guztia jatearena desikasi beharko genuke.

Esan moduan, Caparrósek argi zeukan gaia landu nahi zuela, eta zer egin nahi zuen zehazki. Batetik, aipatu zuenez, aspalditik zeukan gaia jorratzeko gogoa; izan ere, luzaroan beste arazo sozial batzuk lantzen ibili ostean (migrazio-mugimenduak, klima-aldaketa, osasun sexuala eta erreproduktiboa), konturatu zen gatazka horien guztien oinarrian sarritan gauza bera zegoela, gosea; desberdintasunen metafora bortitzena.

Bestalde, nahiz eta munduko goseteak ondorio latzak dituen, toki komun bilakatua da honezkero eta, horrekin batera, kamustu egin da salaketa. Edozeinek aldarrikatuko lukeen zerbait da, inor ziztatzen edo deseroso ipintzen ez duen zerbait, inor gutxik hitz egingo luke gosea amaitzearen kontra, baina inor gutxik hartzen du horren errora jotzeko neurririk. Hortaz, liburu hau ere bada saiakera bat hitz horiek eta salaketa hori berriz zorrozteko, min egin diezagun lortzeko berriz.

Obraren egiturara etorrita, Caparrósek argi zeukan ez zuela nahi testigantza-liburu bat egiterik, miseriaren pornografia bat bihurtzeko arriskua lekarkeelako, bizipen-kontakizunek hunkituta uztearena irakurlea, negar-malkotan… eta listo. Inpresioa eman zezakeen ezin aldatuzkoa dela egoera hori, berez dela horrelakoa. Horren aurka, analisiak txertatu nahi zituen testigantzez gain, gosearen mekanismo politikoak xehe aztertzeko eta ageriko egiteko.

Erabaki hori hartu ostean hasi zen Caparrósen proiektuaren zeregin nekezenetako bat, aukeratu behar baitzuen gosearen zer mekanismo zehatz ikertuko zituen eta helburu horretarako zer toki hartuko zituen abiapuntu. Izan ere, liburu horrela dago banatuta, zortzi ataletan (gehi hitzostea), kapitulu bakoitza herrialde batean kokatua eta mekanismo jakin bat lantzen: India, Bangladesh, Niger, Kenia, Sudan, Madagascar, Argentina eta AEBak. Gatazka armatu bat bizi izan duen lurraldean aurreikus daiteke gosetuak egongo direla, baina gose horren engranajea ez da duela hainbat belaunalditatik gose “kronikoa” jasaten duen herrialdeko berbera.

Pare bat adibide aipatzearren: batetik, Caparrósek Argentinako kasua aztertu zuen. Hasteko, autoreak ez zuen nahi sentipena sortzerik, alegia, irakurleek liburua irakurri ostean pentsa zezaten “ni ez nago hain gaizki”, horrek beren egoera propioa kritikoki ez behatzera eraman baitzitzakeen. Horrez gain, Argentinaren egoera baliagarria suertatu zitekeen “laguntzakeria”ren (asistentzialismoa) fenomenoa esplikatzeko. Produzitzen ez dutela-eta kapitalismoarentzat ustigarriak ez diren pertsonak daude eta horiek traba dira sistemarentzat. Ezin dituztenez akabatu, diru-laguntza txiki bat ematen diete, eta horri esker baino ez dute bizirauten. Horrekin bat, bezerokeria ere sortzen da; izan ere, pertsona batek ez badauka bizibidea bere kasa ateratzeko aukerarik, bizibidea ematen dion horren menpeko bihurtzen da, guztiz.

Indiaren kasuan erlijioaren papera hartu zuen ahotan Caparrósek. Inmobilismoa sustatzeko tresna eraginkor bat da fedea. Nahiz eta sinesteak balio dezakeen egoera ezin latzagoan dauden horiek aurrera egiteko kapaz izan daitezen, minaren minez beren buruez beste egin beharrean, opio bezala balio dezake era berean, ez daitezen beren egoeraren erantzule direnen kontra altxa, patuak eta Jainko bat eragin duela sinesten dutelako.

Ikus-entzuleek galdetuta ea pribilejiozko egoeran gaudenok zer egin dezakegun egoera aldatzeko, batetik Caparrósek argi utzi nahi izan zuen ez zaiola guruaren irudia hartzea gustatzen. Bestalde, nahiz eta zenbait urrats txiki egin ditzakegun, gauzak eraginkorki aldatzeko maila handiagoko erabaki politikoak behar lirateke. Horrez gain, gogora ekarri zuen bilaketa eta esperimentaziorako garaia bizi dugula, ez gaude, modernitatean bezala, itxaropentsu etorkizunerako plan sendo bat daukagulako, ezpada beldurrez, ez dakigulako zer demontre etor daitekeen hurrengo. Hortaz, bide seguru eta zehatz bat baino, xendra lauso mordo bat dauzkagu, eta Becketten esaldi sonatu hura mantra gisa hartuta saiatu egin behar dugu: saiatu, huts egin eta, batez ere, hobeto huts egin.

16

May / 2015

Gisa horretako emakume bat

Autor:

Bihozkada bati jarraituta aukeratu zuen Harkaitz Canok Anne Sexton poeta Munduko Poesia Kaierak bildumaren barruan euskaratzeko. Susa argitaletxeak jarri zuen abian proiektu hori iaz eta honezkero bederatzi autoreren laginak ekarri dituzte gurera. Udaberrian atera dira azken hiru aleak, Sextonenaz gain, Sophia de Mellorena (Iñigo Roquek itzulia) eta Gabriel Ferrater-ena (Aritz Galarragak).

Bihozkada bat abiapuntu, hortaz. Sextonen zenbait poema ezagutzen zituen Canok, gehienak laburrak, eta poetaren lana goitik behera irakurtzen hastean sorpresa hartu zuen, oro har, poema luzeagoekin egin baitzuen topo. Obraren tamainarekin ere harritu zen, gazte hil baitzen Sexton, bere buruaz beste eginda, 45 urte baino ez zituela eta hala ere obra mardula utzi zuen atzean. Hamabost urtean idatzi zuen Sextonek idatzi beharrekoa eta aski autodidakta izan zen. Terapia modura ekin zion idazketari, psikiatrek gomendatuta, erditu ostean depresio sakon bat izan baitzuen. Zerbait gehiago nahi zuen-eta Sextonek, senarraz, aldirietako etxeaz eta seme-alabez gain zerbait gehiago, harago joango zen zerbait.

[youtube]https://www.youtube.com/watch?v=zR6uQPBRtrU[/youtube]

Gordin pausatzen dira Sextonen lerroak irakurlearen aurrean, beldurrik gabe xehatzen ditu detaileak, Y doktoreari gutunak-en dioen moduan: Zertarako idatzi diario bat, / norbere zikinkeria aztertzeko ez bada? Zikinkeria aztertzen du, hortaz, gurasoekiko harreman gatazkatsua, heriotzarekiko grina, zahartzea, gaixotasunak, seme-alabekiko harreman berdin arazotsua… Gai horiez guztiez gain, Canok beste baten garrantzia ere azpimarratu du: sinesteko beharrarena. Fededun izan nahi zuen Sextonek, zerbaitetan sinetsi. Elizgizon batengana jo ei zuen bilaka zezan, baina hark erantzun zion kontuak ez zuela horrela funtzionatzen, eta, gainera, gaztigatu zion berak dagoeneko bazeukala jainko propioa: idaz-makina, alegia. Fede-bilaketa hori honako poema honetan ikus daiteke, auto-umore beltzaren arrastoengatik irakurtzekoa iruditzen zaidana oso.

AEBetako gizarte eta politikekiko kritika ere agertzen du Sextonek poema batzuetan. Gutxi dira, baina direnak, ahoan bilorik gabeak. Horren adibide, antologiaren atzealdean azaltzen den hau berau.

Poema alairen batzuk ere idatzi zituen Sextonek, dozena inguru. Horiek denak sartu ditu antologian Canok, eta behingoz harira etorrita, “Ene maite kuttun guztiak” errezitaldian ere irakurri zituzten horrelako zenbait, umore-ukitua erantsita. Atzo estreinatu zuten Ernest Lluch kultur etxean eta bi lagun batu zaizkio Cano itzultzaileari irakurraldia osatzeko: Ainara Gurrutxaga aktorea eta Iban Urizar musikaria. Canorentzat garrantzitsua zen horrelako zerbait egitea Sextonen lan euskaratua apur bat gehiago zabal zedin; izan ere, gisako proiektuak nahiko minoritarioak izaki, sarri asko itzalpean geratzen dira eta oso jende gutxirengana iristen.

Errezitaldi benetan dotorea prestatu dute hiruen artean. Lehen aipatutako poema alaiago horietako bat errezitatzeko, adibidez, Capriko itsasoan egindako bainu bat kontatzen duena, baso bat ur, linterna bat eta lasto bat erabilita, itsasoko uraren kolore urdin gardena eta burbuilatxoen soinuak ezinhobe birsortu zituzten, aretoko giroa ondo egokituz. Bestalde, Iban Urizarren klarineteak, saxoak eta, behin baino gehiagotan, looper-a baliatuta sortutako ahots-zaratek itzel jantzi zituzten poemak, medikuei buruzko hau kasik abesti bihurtuz, ikus-entzuleek irribarrez hartutako pieza.

Poemak ilunak izanagatik gozamena da kaiera irakurtzea, irudi indartsuak sortzen baititu Sextonek, Canok euskarara txukun ekarriak, eta garaiko beste poeta batzuekin alderatuta, nahiko erraz jarraitzen zaie haria. Nire kasuan behintzat, aurreko astean irentsi bainuen, Sextonen obra ezagutzeko gogo bizia pizteko amu paregabea ere izan da. Bestetik, errezitaldiak ere badu balio erantsirik, letra zirenei gorputza ematen baitie, eta nola.

Halakoa atera naiz, sorginek hartutako sorgin,
gauez ausartago, aire beltzean nabil;
gaizkia amets, argirik argi,
etxerik xumeenetan bete dut nire aldia:
hamabi hatzeko eme, koitadu bakarti, nago burutik.
Halako emakumea, emakume ere ez haiz.
Gisa horretakoa izan naiz.

15

May / 2015

Kartzelan kartzelaz

Autor:

Espetxearen bueltan sortu dute Oier Gonzalezek eta Markel Ormazabalek atzo Garoan ikusi genuen saioa. Biak ere preso politiko ohi, ikuskizun honen oinarrian daude kartzela-garaian idatzitako testuak, Ormazabalen kasuan gerora liburu bilakatu zirenak (Hemen naiz, ez gelditzeko baina argitaratu zuen iaz Txalapartaren eskutik) eta horri buruzko gogoetak. Ikuskizun hau bada, Ormazabalen esanetan, espetxeari kobratzen dizkioten interesak, han eduki zituzten boladarengatik.

Kartzelaz aritzeko, kartzela bat sortu nahi izan zuten, kartzela txiki bat baina behar den modukoa azken batean, bere lau hormekin. Batetik, Joseba Arregi Erostarberen marrazkiak ipini zituzten atzeko pantailan, Fleuryko espetxearenak, Arregi Erostarbek bertan zela eginak, bikotekideari erakusteko nolakoa zen toki hura.

Era berean, pantaila zen lehen horma horretan bideoak ere erakutsi zituzten, hiru guztira. Biri buruz hitz egingo dut hemen. Johnny Cashek San Quentingo espetxean egindako kontzertuaren puska bat ikusi genuen, hasteko. Kantu bat entzun genuen, zehatzago, San Quentini buruzkoa, hain zuzen, presoak txaloka jartzen dituena behin eta berriro, Cashek espetxea gogor eta zuzen kritikatzen baitu. Era berean, adierazgarria da, eta horrexegatik aukeratu zuten Gonzalez eta Ormazabalek, Cashek baso bat ur eskatu eta tarte labur batez zalantza egin ostean, txikitu egiten duela edukiontzia, espetxearen beraren ikur. Izenburuaren lehen atala esplikatzeko balio du horrek, kasu honetan, basoa ordez plastikozko koilara delako kartzelaren sinbolo.

[youtube]https://www.youtube.com/watch?v=1zgja26eNeY[/youtube]

Bigarren bideoa ere musikari estu lotua, The Shawsack redemption filmekoa. Tim Robbins aktorearen pertsonaia, preso baitago, espetxeko funtzionarioen bulegoan sartuta, opera-puska bat entzuten hasten da, hasieran bakar-bakarrik, ondoren, bozgorailu guztiak piztuta, espetxe osora zabaltzen dira doinuak. Morgan Freemanen off ahotsak gogoeta egiten du, nola izan zen posible tarte labur batez behintzat, toki erabat gris batean zeudenek leku fisikoa ahaztu eta libre sentitzea.

Eta musika har genezake hain zuzen ziega berezi horretako bigarren horma modura. Ormazabalen liburuak argi erakusten du adierazpide horrekiko grina handia duela, izenburua bera Lisabören kantu batetik eratorria. Kantuz eta gitarraz lagundu zituzten esanak, eta errezitaldi musikatuetan hain sarri ikusten ez dugun moduan, hiru gitarrekin (bi akustiko, elektriko bat), eta terminoa oso labaina den arren, rockerantz lerratzen ziren akordeekin, intentsitate biziz. Ondo lotzen zitzaizkion igoera musikalak testuen minari.

Testuak izan baitziren, noski, ziega txikiaren beste paretetako bat. Ormazabalen liburukoak, Gonzalezek idatzitakoak eta Mikel Antzaren Z ber bi antzezlaneko puskak ere. Azken horren oroitzapena geratu zait bereziki. Antzezlaneko presoa hiltzen denekoa, inguruari galdezka non zeuden eta zertan, hura hil zenean; Gonzalezek hunkigarri irakurri zuen. Aurrez Arkaitz Bellón oroitu zuen, haren patua beren belaunaldiaren epitafio triste bat zela hausnartuta.

Testuez gain, gogoetarako tarterik ere izan zen. Biek Gonzalezek eta Ormazabalek hain galdera bota zituzten, hainbat duda erein. Eskolek eta ospitalek kartzelen hainbesteko antza baldin badaukate zerbaitengatik izango dela, ez dagoela argi hormaren zer aldetan dauden presoak. Mikel Antzaren beste liburu batera eraman ninduen galdera horrek, berriki kaleratu duen Ametsak ere zain poema-liburuari antzeko hausnarketa batek ematen baitio hasieran, Joseba Sarrionandiaren paragrafo batek, non, hain justu ere, askatasunez mintzo den. Maitasunaz ere jardun zuten, afektuez eta sexualitatez, eta horri ipintzen zaizkion trabez, preso zaudenean.

Ikus-entzuleok, azkenik, plastikozko goilara bana eroan genuen etxera, eta errezitaldigileen eskaria: goilara ikusi aldiro, buelta batzuk eman geniezazkiola han aditutako kontuei.

14

May / 2015

Eta basoak esan zion margolariari

Autor:

“Baso bat opari” ikuskizuna eskaini zuten atzo Lugaritz Kultur Etxean Patxi Zubizarretak, Mintxo Cemillánek, Joserra Senperenak, Maddi Oihenartek eta Antton Valverdek. Ikuskizun hibridoa izanik, hitza ipini zuen Zubizarretak, margoa Cemillánek eta musika eta ahotsa azken hiruek. Zubizarretak iaz argitaratutako 50 eleberria du abiapuntu ikuskizunak, eta horretan ere arteen arteko harremana oso dago presente. Gainera, Txalapartak kaleratutako lan horretan, edukian ez ezik forman ere bada nahasketarik, irudiak letra eta doinuak baitatoz batean.

Berrogeita hamar urte egin berritan, pausaldi moduko bat egiteko asmoz urtegi batera doazen bost lagun artistaren istorioa kontatzen du Zubizarretak bere azken eleberrian. Garai horren bueltan sortzen diren kezkak eta arteari buruzko gogoetak tartekatzen ditu. Izan ere, urtegiaren beraren figura ezaguna da munduko literaturan, Thomas Mann alemaniarraren Mendi magikoa eleberrian, kasu baterako, pertsonaietako asko horrelako erretiro batean elkartzen dira.

[youtube]https://www.youtube.com/watch?v=0B_jr2P_58I[/youtube]

Gisako atsedenaldi bat proposatzen eta eskaintzen du ikuskizunak ere, tarte batez eguneroko zaratatik urruntzeko aukera. Joserra Senperenaren pianoak eta Patxi Zubizarretak gozotasunez irakurritako pasarteek osatzen dute emanaldiaren ildo nagusia. Tartean txertatzen da Mintxo Cemillán margolaria, emanaldi hasieran huts-hutsik eta amaieran itzal okrez koloreztatuta agertzen zaigun mihisea betetzera, hiru margoalditan. Bereziki polita suertatzen da musikaren joan-etorriekin batera mugitzen denean pintzela ere. Horrez gain, Antton Valverdek eta Maddi Oihenartek bina abestirekin ematen diote arnasa irakurketari.

Paradisuaren aurrean kokatzen gaitu Zubizarretak hasieran. Eskakizun nekezik gabe lortzen dugu lorategian sartzea eta fruitu mardulak jatea. Kobazulo baten aurrean dagoen margolariari hizketan hasten zaio gero. Hausnarketak tartekatzen dira, kobazulo hartan biziko ote ziren gizakiengandik zenbat gauden urrun, haientzat zer ote zen artea. Hainbat autoreren testuetan barrena saiatzen da Zubizarreta margolariarentzat erantzunak bilatzen, tartean ikuskizunari izenburua ematen dion poema eder batekin, gauza baliotsuak ezin emanda, maiteari zuhaitz-haziak oparitzen dizkionaren istorioarekin, hain zuzen.

Esanguratsuki, mugikorra amatatuta daukan margolariak, ikus-entzuleok bezala, basoak zer esango dion.

09

May / 2015

Egunero hasi behar duelako oraindik ere

Autor:

Erakurleak irakurle-talde digitalak egindako lehen bilera fisikora joan nintzen atzo. Talde honek, irakurketa digitala egiteaz gain, alegia, irakurtzen dituztenak euskarri digitalean irakurtzeaz gain, digitalki komentatzen dituzte liburuari buruz pentsatutakoak, blog batean eta twitter bitartez. Literaktumek eskaini parada aprobetxatuta eta proiektua hurrengo ikasturtera begira aurkezteko egin zuten atzo arratsaldeko saioa eta, bide batez, idazlea eta horren lana aztertu duen literatur kritikari bat gonbidatu zituzten: Ramon Saizarbitoria eta Mari Jose Olaziregi. Egunero hasten delako izan zen aukeratutako obra, honezkero sumatzen ez bazenuen.

Orain 40 urte inguru (1969an) argitaratu zen eleberria. Kritikariek, batik bat, horren modernotasuna azpimarratu zuten, narratzaile berritsuaren ahotsean gorpuztuta. Gaiak ere piztu zuen zeresanik, abortatu zuen andre gazte bati buruzkoa baitzen.

Orain 6-7 urte berrargitaratu zen eleberria eta Saizarbitoriak hitzaurre bat osatu zuen argitalpen horretarako. Olaziregiren esanetan, hitzaurrea mamitsua da oso, aukera ematen duelako, besteak beste, autoreak bere obrari buruz egindako hausnarketaren berri izatea. Saizarbitoriari oso zaila gertatzen zaio bere obrak atzera irakurtzea, argitaratu ostean, eta hizpide dugunaz gain Hamaika pauso eta Martutene baino ez omen ditu berrirakurri, eta azken hori soilik gaztelaniazko itzulpena begiratu behar zuelako.

Olaziregiri bezala, Saizarbitoriari ere iruditzen zaio liburua ondo zahartu dela. Bestalde, gaizki egindakoak errazago barkatzen omen dizkio 23 urteko bere buruari, helduagoari baino. Horrez gain, iruditzen zaio adinarekin galdu duela zerbait, estiloaren dagokionez: Egunero hasten delako idatzi zuenean hainbeste buelta eman gabe idatzi zuen, frexko, eta idazlearen esanetan, orain askoz gehiago erregosten ditu esaldiak.

Gaiaren aldetik ere badu gaurkotasunik. Zoritxarrez, esan beharko dut. Orain 40 urte arazo bat zen moduan jarraitzen du hein handi batean arazo izaten andreok geure gorputzen gaineko erabaki-eskubidea izateak.

Saizarbitoriak aitortu du liburua idatzi zuenean ez zuela abortoaren gaia sakonean ezagutzen, bi bizipen nagusik markatu zuten horri buruzko iruditeria: batetik, garaian irakurtzen zituzten nobela errealistetan hit bat zen, tragikotasunez jantzia beti, abortoak beti egiten ziren toki ilunetan eta oinaze psikologikoa ere erruz zekarten beti. Bestetik, Suitzara egindako lehen bidaietan ikusi zuen abortatzeak han ez zekarrela hainbesteko zamarik. Hortaz, labur, ikusi zuen, oro har, arazo izan beharko ez lukeen zerbait arazo bihurtzen zela, eta eskualde batzuetan arazo zenak beste batzuetan ez zuela eragozpenik sortzen.

Gaiari tragikotasuna kentzeko beharra azpimarratu zuen autoreak. Horregatik, eleberria idazteko orduan garrantzitsua izan zen tonu positiboan amaitzea, baikor hastea izenburutik bertatik, eta Giseleri abortua egiten dion sendagilearen jarrera jo zuen eredutzat.

Hegoaldekook abortatzeko eskubidearen aske eta doakoaren alde borrokan jarraitzen dugun honetan, neuk ere nabarmendu nahi nuke abortuari tragedia kentzearen beharra. Feministok argi daukagu, eskubideen planoan dago eztabaida, oinarrizkoenean, gainera. Andreok bagara nor geure barruan zerbait haziko den ala ez erabakitzeko, gaur eguneko lege espainiarrak ezartzen dizkion muga eta balizko guztiak gabe.

Saizarbitoriak berak aipatu zuen ildo horretan soziologia feministak egindako lanaren munta. Horren isla somatzen dut nik akaso faltan euskal literaturan, zertxobait kezkatzen nau abortoari buruzko euskarazko liburu erreferenteena 1969koa izatea eta, gainera, gizon batek idatzia. Ez dio gehiegi geure burujabetzaren alde. (Egia da, noski, beste alor eta euskarri batzuetan lan itzela egin dela, orain gutxi estreinatutako dokumental hau adibide).

Buru-zokoan errepasatzen hasita Uxue Apaolazaren lehen liburuko ipuin bat baino ez dut ekarri, eta seguru ez dela bakarra, baina genealogia hori eraikitzeke dago artean, geure talde iruditerian behintza. Eta behar-beharrezkoa zaigu. Egunero hasi behar duelako oraindik ere.

08

May / 2015

Munduari itzulia laurogei liburu-dendatan

Autor:

Aurten, estreinakoz, liburu-dendek presentzia nabarmena hartu dute Literaktum jaialdian, Liburu Lurraldea izeneko atalaren barruan. Eremu horretan egingo da nire ustez jaialdi honetako ekitaldi erakargarrienetako bat, Eider Rodriguez eta Samanta Schweblin idazleen arteko solasaldia, hain zuzen. Troa Zubieta liburu-dendan izango da, datorren asteartean. Hori esanda, gatozen harira.

Liburu Lurraldearen lehen ekitaldirako ezin gai aproposagorik aukeratu: Jorge Carrión idazle bartzelonarraren Librerías [Liburu-dendak] saiakeraz hitz egin zuten atzo Garoa liburu-dendan autoreak berak eta Txetxu Barandiaranek, kultur industrian adituak. Carriónek eleberriak idatzi ditu eta baita telesailei buruzko saiakera bat ere: Teleshakespeare. Librerías lanari esker finalista izan zen Anagrama sarian eta laster beste hizkuntza batzuetara itzuliko dute.

Liburua hainbat modutara irakur daitekeela esan zuen Carriónek. Batetik, bidaia bera jarraitu daiteke, munduan barrena, liburu-dendaz liburu-dena eta hortzak gero eta zorrotzago. Bestetik, liburu-objektuaren beraren historia gisa ere irakur daiteke, Greziatik hasita garai digitalera arte.

Liburu-denden aldeko aldarria egin zuen idazleak, kulturgune eta komunitate gisa ulertuta. Bere ustez, liburu-denden eta -saltzaileen figura menostua izan da oro har, edo bestela esanda, ez zaio sekula aitortu merezi duen neurriko garrantzia. Rol askoz nabarmenagoa izan dute beti editoreek, idazleek berek, kritikariek… Non geratu da, ordea, liburua irakurleen eskutara daraman hori? Gomendioak ematen dituena? Garrantzia-falta horren erakusle da argitaletxe handiek, estatu espainiarrean kasu, Planetak edo Mondadorik, ez dituztela beren liburu-dendak defendatu, Amazonen kontra.

Liburu-denda ondare historikotzat jotzea ezinbestekoa iruditzen zaio Carrióni. Adibide oso bisual bat jarri du. Kafetegi edo taberna historikoek, kasu baterako, Cadaquéseko Melitón tabernak, argazkiak ditu, Marcel Duchamp artista hara joaten zenekoak xakean jokatzera. Mota horretako tokiak ondo arduratu dira beren artxiboa osatzeaz, liburu-dendek aldiz, hainbat idazle eta pentsalari bertara sarri joanagatik, gutxitan egiten dute horrelakorik.

Komunitatea sortzearena izan da aipatutako beste ildo nagusi bat. Carriónen ustez, beren inguruan osatu komunitatea zaintzen eta horri eusten ez dioten liburu-dendek jai daukate. Mataró-ko liburu-denda baten adibidea eman du. Garai batean kooperatiba gisa eratua, 10 urte inguruz bete zuen komunitate-gunearen funtzioa, baina izaera hori bazter utzi zuen, besteak beste, liburu-aurkezpenak mekanizatzen hasi zenean, alegia, liburu-aurkezpenak egiteko packak eskaintzen hasi zenean: X sosen truke, aurkezpena egiteko tokia, ardoa, eta postal batzuk ematen zituzten. Nolabait esatearren, hortik aurrera, liburu-aurkezpen bakoitza dagoeneko ez zen gertakizun berezi bat. Liburu-denda horrek erreka jo zuen noizbait eta crowdfunding bat jarri zuten abian proiektua salbatzeko. Deiari ez zion inork erantzun, dendak jada ez ziolako ekarpen berezirik egiten inguruari.

Bartzelonako beste liburu-denda batzuek, Documentak esaterako, badu bere komunitatea inguruan, eta lortu du proiektua aurrera ateratzea hasiera batean oinordeko liburu-saltzailerik ez zeukan arren.

Oinordeena bai baita beste gai pisutsu bat. Liburu-denda asko dira belaunaldiz belaunaldi jarraitutako enpresatxoak. Gu geu geunden Garoa bera adibide. Tradizioari eustearen eta garaietara egokitzearen arteko gatazka agerikoa da kasu horietan guztietan. Batetik, belaunaldi gazteagoek eutsi nahi diote aurrekarien esentziari, Garoako Imanolek berak esandakoaren haritik, berarentzat Zarauzko liburu-denda baita denaren abiapuntu eta arrazoi, hain justu, gurasoek zabaldu zuten horixe bera, eta ez gero Donostiara ekarri duten filiala.

Edonola den, liburu-dendak jakin behar du bizi den garaiari egokitzen, Carriónen ustez. Hain justu, mamiari eusten baina gauza berriak ere txertatzen asmatu duten liburu-denda horiexek dira gerora iraun direnak. Denboran zeharreko ideia modura hartu behar da liburu-denda, gainera askotan nomadak izaten baitira eta denda batzuek tokiz aldatu behar izaten baitute; hortaz, gakoa ez da toki berberean eta amiñi bat ere aldatu gabe irautea, ezpada bi gauzak konbinatzea, alegia, esate baterako, irakurtzeko besaulki erosoak edukitzea beti, baina baita kafea edo ardoa eskaintzea ere. Era berean, nabarmendu du aniztasunaren garaia bizi dugula gaur egun, eta liburu-denda adina modu daudela aipatu oreka eta komunitatea biltzeko.

Azkenik, Carriónek aldarrikatu du liburu-dendek deskonexio eta berkonexiorako balio behar dutela, tenplu bat izan, hainbat hobeto wifirik ez badute. Bere guraso eta aiton-amonentzat elizak bete izan duen funtzioa bere dezaketela uste du idazleak. Balio dezaketela egunerokoaren zaratatik eskapo egin eta tarte batez, patxadaz, norbere baitara biltzeko.

Zorteko gaude, euskal herrietan ez dira-eta gutxi filosofia horretatik gero eta hurbilago dabiltzan guneak.

07

May / 2015

Europarrak?

Autor:

Cees Nooteboom idazle holandarrak solasaldia egin zuen atzo San Telmo museoan Ignacio Aymerich soziologo eta legelaria akuilari eta galdetzaile zuela, era berean, biak ere galdera nagusi bati erantzuteko asmotan: “nola izan europarrak?”

Nooteboom idazle sonatua da, liburu mordoxka idatzi ditu hainbat genero baliatuta: poesia, narratiba, saiakera, eta, nabarmen, bidaia-liburuak. Aymerichek hitz ederrak baino ez zituen izan Nooteboomen lanarentzat eta, besteak beste, azpimarratu zuen Nooteboomek begirada berezi-berezia duela, beste batzuk ikusiko ez lituzketenak ikusteko gaitasuna. Hori dela-eta dute bere bidaia-liburuek hain kutsu berezia, deskribapen higaturik ez da agertzen, horregatik iritsi dira hainbeste irakurlerengana.

Aymerichen ustez, hizkuntza hain zehatz lantzearekiko abilidadea poesia jorratu izatetik datorkio Nooteboomi, hain zuzen, autorearentzat berarentzat, bere lan garrantzitsuena poesian egindakoa da, besteak aldiz, “sukurtsalak” dira. Edonola den, Aymerichek berak bidaia-liburu bati esker deskubritu zuen Nooteboomen lana (ez dirudi kasualitatea), Donejakue bideari buruzkoa.

Fikzioaren eta errealitatearen arteko muga lausoak ere dira Nooteboomen obraren ezaugarri. Idazlearen eleberriek saiakera eta erudizio historikoaren itxura dute batzuetan, saioak ez dira hausnarketa huts izaten.

Solasaldira bueltatuta, hain zuzen europarrak zelan izatearen galdera bada Nooteboomen saiakera baten izenburua, diskurtso-multzo batena, autorearen esanetan. Nooteboomek hamaika bidaia egin ditu Europan zehar, ondo ezagutzen ditu hainbat txoko eta hizkuntza batzuk, eta zentzu horretan ikusten du bere burua europar gisa. Alemanian bizi izan da urte luzez eta Herrialde Katalanetan egiten ditu sei hilabete urtean, Menorkan.

Hizkuntzak aipatu ditut eta Nooteboomek gaztelaniaz erantzun zien Aymerichen galderei. Seguru asko, berea izan zen erabakia, baina nik neuk ezin izan nuen inpresioa uxatu, zerbait galdu zela zubi horretan, agian ikuspegi sakonago bat jaso izango genuela, adibidez, ingelesez aritu izan balitz eta interprete batekin (eta ingelesa diot hizkuntza horretako hitz asko tartekatu zituelako mintzaldian eta esango nukeelako aiseago aurki daitezkeela hizkuntza horretako interpreteak holandarrekoak baino).

Hain zuzen, autoreak berak ohartarazi zuen ele arrotz batean hitz egiteak abstrakziorako gaitasuna mugatzen ziola eta saioan nahiago izango zuela istorioak kontatu. Horrelaxe izan genuen hainbat pasadizoren berri, ikus-entzuleek gogoz entzun zituztenak, hala nola, bere editore italiarrak, fededuna ez zena, Donejakue bidea egitera joan, Nooteboomen liburua lagun, eta eliza txiki batean apaiz batekin hizketan aritu ostean iganderoko mezara itzuli dela.

Europar gaiaren harira, Aymerichek tira egin nahi izan zion, europartasun-sentimenduko aski ahularen iturburuaz galde eginda: egitura politikoa eraiki delako identitate politiko bateratu bat eduki aurretik? Beste modu batera, zergatik ez dituzte iparraldeko estatuek bere sentitzen hegoaldekoek arazoak? Hego-mendebaldekoek Ukrainakoak? Nooteboom ados agertu zen Aymerichen lehen hipotesiarekin, eta azpimarratu zuen moneta bakarra izan arren ez dagoela banku bakarrik, edo, ez dela asmatu estatu-kideak baino fuerteago den zerbait sortzen, AEBetan bezala.

Abiapuntutik bertatik piztu zitzaizkidan zalantzak. Hasteko, bistan da, Aymerichek eta Nooteboomek argi daukate Europa indartzearen eta batzearen garrantzia, Europar Batasuna osatzearen plan osoaren oinarri dena, Bigarren Mundu Gerraren ondorenean, sarraskiak ez daitezen errepikatu… europar lurraldean, esan nahi baita.

Neuk, ordea, abiapuntu hori berori berplanteatzeko beharra sentitu nuen, nola izan europarrak baino, izan behar ote dugu europarrak, eraiki behar ote dugu europarra? Bestalde, europarrak nola izan galdetzen hasten bagara, ezin itzurizko afera bat dago atezuan, eta ari naiz, noski, iragan kolonialaz. Italiako itsasertzeetara iristeko ahaleginean itotzen diren horiei guztiei buruz ezin da hitz egin bestela bezala, herrialde europar frankok Afrikako beste hainbat lurraldetan izandako negozio ez-hain-atseginak existitu ez balira bezala, horrek guztiak gaur eguneko egoerarekin zerikusirik ez balu bezala (hala haien pobreziarekin nola geure aberastasunarekin).

Bidaiaz ari garela, gainera, eta Europan zeharrekoaz, eta kontuan hartuta Nooteboomek berak esan bezala inguruak ikustera ospa egin zuela hemezortzi urterekin, motxila bizkarrean, ezinbestean hartu behar da aintzat gaur egun gurpildun-maleta eskuan PIGSetatik iparraldeko sozialdemokrazia eredugarrietara joaten diren gazteek akaso ez dutela abentura zirraragarri gisa bizi hori.

Akaso, horiei denei ere galdetu beharko zaiela zer den europarra izatea.