Esperimentu bat proposatu ziotela-eta iritsi zen Unai Elorriaga Literaktumera: iazko neguan argitaratu zuen Iazko hezurrak nobelaz hitz egin zezala eskatu zioten, baina hitz egin zezala ezohiko zerbait abiapuntu hartuta, alegia, eleberriaz beraz baino, hitz egin zezala eleberria idazteko irakurritako liburuez. Egin zezala bidaia bat apaletan barrena, laguntza edo oztopo suertatu zitzaizkion izenburu horiek ardatz. Sei ale aukeratu zituen, nahiz eta etxeko apalategian hogeita hamar liburu inguru pilatuak izan (liburutegi eta lagunengandik maileguan hartutakoak kontuan hartu gabe): Rwanda bihotz-minez (Jokin Otaegi, Hiria argitaletxea), La vida al desnudo, Voces de Ruanda (Jean Hatzfeld, Editorial Turpial), Días y noches de amor y de guerra (Eduardo Galeano, Alianza editorial), Tratado sobre la violencia (Wolfgang Sofsky, Abada editores), El holocausto asiático (Laurence Rees, Crítica), La naturaleza del despotismo (Tom Ambrose, Expresive Media Projects).
Elorriagaren esanetan, beti biltzen du dokumentazio asko lanean hasi aurretik, Vredaman idatzi zuenean, kasu baterako, rugby-zelai baten neurriei buruzko datu zehatzak behar zituen, eta horiek lortzeko 200 orrialde inguruko rugby-araudi bat irakurri behar izan zuen. Hala ere, azken eleberri honen kasuan bereziki sakon jardun du horretan. Niri neuri gisako solasaldi baterako eleberri aproposa iruditzen zait, eleberri izendatu berri dudan arren badaukalako lehen, bigarren eta hirugarren pusketan saiakeratik eta datu-zerrenda zorabiagarritik zerbait. Eleberrian bertan aipatzen dira inplizituki zenbait literatur lan eta ikerketa, baina horiek beste baterako utziko ditugu.
Hautatutako bost obren izenburuei erreparatuta argi geratzen da bortizkeria dela Elorriagaren lanaren ildo nagusietako bat. Autoreak esana: beti saiatzen da berarentzat oso inportanteak diren gaiei buruz idazten, familiaz hitz egin du eta baita zahartzaroaz eta gaixotasunaz ere. Kasu honetan, bortizkeria ere jorratu beharreko zerbait iruditu zitzaion, Euskal Herriaren historia dela-eta, gu denon bizitzetan oso presente egon delako, zuzenean bizi ala zeharka. Hortaz, oinarri horren ondorioz, Elorriagak beste herrialdeetara begiratu izan du, bortizkeria ere bertatik bertara pairatu izan dutenetara. Eta datuei erreparatu die: hemen 40 urtean 800 lagun hil dituzte eta hori izurrigarikeria dela esaten da beti; Ruandan 1 000 000 akabatu zituzten bi hilabetean. Kontua ez da horiek konparatzea, baina hortxe daude egon.
Era berean, Elorriagak azpimarratu zuen bortizkeria-kasu bakar bat egonda ere aski dela, horrek biltzen duela munduko bortizkeria guztia, biolentzia oso antzekoa izan ohi baita, eta are antzekoagoa interes politiko-ekonomikoak badaude tartean. Hildako bakoitzak bere inguruan espiral bat sortzen du: senitartekoak zeuzkan, lagunak, eta horien guztien mina dago, horiek guztiek hortxe bertantxe ezagutzen dute beraiei eragin dien bortizkeria zehatza eta aldi berean mundu guztikoa.
Torturaz ere ez da gutxi hitz egiten liburuan eta harrigarri gertatzen da nola errepikatzen diren tortura-teknikak eta torturatuen kontakizunak mundu zabalean. Elorriagaren ustez aise uler daiteke; izan ere, tortura-teknikak bata bestearengandik ikasi izan dituzte gobernu eta armadek.
Dagoeneko aipatu dudan Ruandako kasua izan zen Elorriagak aztertutako lehengoetarikoa eta euskaldun batek idatzitako liburura jo zuen, Iokin Otaegiren Rwanda bihotz-minez kronikara. Otaegik preseski ahalegina egin zuen bortizkeriarekin eta gudarekin lotutako konturik ez aipatzeko eta herrialde horretako bestelako alderdi batzuk deskribatzeko. Elorriagari juxtu Otaegik aitatu nahi ez zituenak interesatzen zitzaizkion arren, ondo etorri zitzaion obra irakurtzea, herrialdeko giroaz eta kulturaz gehiago jakiteko.
Rwandarekin jarraituz, arakatutako beste liburuetako bat, mamia eman ziona, Hatzfelden La vida al desnudo, Voces de Ruanda da. Hatzfeld kazetaria da, eta Rwandan, 1994an tutsien sarraskia gertatu berritan, bertara jo zuen. Hilketei biziraun zieten lagun mordoxka baten testigantzak bildu zituen, tartean, haurrenak. Elorriagaren ustez azpimarragarria da haurrek nola kontatzen dituzten bizitakoak, xehe-xehe eta narrazioa oso modu egokian harilkatuz. Kontatzen zituzten gauzen gordinak ere izu-ikarak sortzen ditu. Ume horien kontakizunetako batzuk eleberrian txertatuta daude.
Biolentziari buruzko saiakera orokorragoak ere baliatu zituen idazleak. Horietarik bat ekarri zigun: Sofskyren Tratado sobre la violencia. Autore horrek bortizkeriaren erakargarritasunaz dihardu. Dioenez, bortizkeria ikusteak atsegina sortzen digu, eta bortizkeria gauzatzeak are atsegin biziagoa. Damiens lapur frantsesaren kasua kontatzen du, Michel Foucaultek Surveiller et Punir: Naissance de la prison lanaren hasiera-hasieran ere kontatzen duena. Damiens hau exekutatu egin zuten, ikusgarriki exekutatu ere, zango-besoak erauzita, zaldietik horietatik tira eginda. Ordubetez egon omen ziren animaliak tiraka ezer lortu gabe eta tipoa halaxe zendu zen. Ondoren bai kendu zizkioten zatiak eta ikusleei banatu. Sofskyk gertaerari azpimarra egiten dio jendetza batu zelako hura ikustera eta gogo biziz jarraitu zutelako. Damiensen hilotzaren zatiak eraman ere eraman zituzten etxera gero belazean erretzeko. Gaur egun ere sortzen du morboa biolentziak, tortura eta exekuzioen bideoak egon badaude sarean eta arrakasta itzela daukate.
Iazko hezurrak ez ezik, Iazko hezurrak idazteko erabili liburuak apur bat gehiago ezagutzen ditugun honetan, badaukagu nondik hasi bortizkeriaren-espiralak haztatzen
